Δίχως την παραμικρή αμφιβολία, ο σημαντικότερος αγώνας που έχει διεξαχθεί στο Στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» είναι ο τελικός του Παγκοσμίου Κυπέλλου (ή διαφορετικά, του «Διηπειρωτικού», όπως έμεινε στην ιστορία), μεταξύ Παναθηναϊκού και Νασιονάλ Μοντεβιδέο στις 15 Δεκεμβρίου 1971. Από τα πολλά αθλητικά έντυπα της εποχής, η «Αθλητική Ηχώ» είχε το πληρέστερο ρεπορτάζ. Ωστόσο το αρχείο της για τον μήνα Δεκέμβριο ήταν για πολλά χρόνια «εξαφανισμένο» στις περισσότερες αρχειακές πηγές. Το paopedia.gr αναζήτησε και ανακάλυψε τα «χαμένα» φύλλα της «Ηχούς» και σας παρουσιάζει τον σπουδαίο τελικό μέσα από τα κείμενα της «αρχαιοτέρας των Βαλκανίων».
Του Ανδρέα Οικονόμου
Για πρώτη φορά στα χρονικά, δημοσιογράφος ταξιδεύει, ως απεσταλμένος εφημερίδας, σε χώρα της Λατινικής Αμερικής και διαμένει εκεί έναν ολόκληρο μήνα, για να καλύψει μονάχα δύο παιχνίδια (το ένα εξ αποστάσεως)! Η «Αθλητική Ηχώ», η εφημερίδα που διαχρονικά ήταν έτη φωτός μπροστά από την εποχή της, απέστειλε τον πάλαι ποτέ σκοπευτή και σπουδαίο αθλητικογράφο Γιώργο Λιβέρη στην Ουρουγουάη, ώστε να μεταδώσει το κλίμα, τις απόψεις, τα συναισθήματα, την ένταση που επικρατούσε σε κάθε ποδοσφαιρόφιλο στέκι του Μοντεβιδέο, κατά τη διάρκεια των αγώνων μεταξύ Παναθηναϊκού και Νασιονάλ.
Όμως τι να πει κανείς και για τους εν Αθήναις συντάκτες της «Ηχούς»… Ένα κύμα δέους σε διαπερνά, διαβάζοντας τα ονόματα που υπογράφουν τα ρεπορτάζ: Βαγγέλης Φουντουκίδης, Πάνος Μακρίδης, Γιώργος Δόγας, Μανόλης Μαυρομάτης, Άγης Βούρβουλης, Νικήτας Τσαγγαρινός και πόσοι ακόμα!
Πριν από κάποια χρόνια, εντοπίσαμε στη συλλογή φίλου μας ερευνητή τον απόλυτο θησαυρό: τα πρωτότυπα φύλλα όλου του Δεκεμβρίου του 1971. Κάθε σελίδα και κάθε άρθρο, αράδα προς αράδα, προκαλούν τον αμέριστο θαυμασμό μας, τόσο για τον θρίαμβο του Παναθηναϊκού που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, όσο και για το μεγαλείο, το ήθος, τη λυρικότητα των κορυφαίων αυτών αρθρογράφων.
Ας βουτήξουμε στο παρελθόν, στις μέρες που τα «λιοντάρια» του Φέρεντς Πούσκας πάλευαν για να χριστούν Καλύτερη Ομάδα του Κόσμου. Τότε που η πένα των συντακτών της «Αθλητικής Ηχούς» έπιανε φωτιά και παρέδιδε δωρεάν μαθήματα αθλητικής δημοσιογραφίας.
(Ξεχωρίσαμε κάποια από τα δεκάδες αποκόμματα, που αφορούν μόνο τον πρώτο από τους δύο τελικούς. Στόχος μας είναι στο μέλλον να δημιουργηθεί στο paopedia.gr η βάση δεδομένων, όπου κάθε φίλαθλος και ερευνητής θα μπορεί να διαβάζει το σύνολο αυτού του αρχείου. Επίσης, τα παραθέματα και τα ονόματα αθλητών, καταγράφονται ακριβώς όπως εκτυπώθηκαν στα φύλλα της εφημερίδας – ακόμη και αν υπάρχουν μικρά εκ παραδρομής λάθη σε αυτά).
Περιεχόμενα
«Ο αγών της ιστορίας του»
Η μέρα του πρώτου αγώνα ανάμεσα στις δύο ομάδες φτάνει και η «Αθλητική Ηχώ» κυκλοφορεί με πομπώδη τίτλο, όπως αρμόζει στη σημασία και την ιστορικότητα του ματς.
«Όλη η Ελλάδα στο πλευρό τους
ΟΙ ΗΜΙΘΕΟΙ ΤΟΥ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΥ ΟΡΜΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΥΠΕΛΛΟ
ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΠΑΝΙΣΧΥΡΟΥ ΝΑΣΙΟΝΑΛ
Η μυριόστομη ιαχή των φιλάθλων θα συνοδεύσει σε κάθε προσπάθειά τους τα παιδιά που έγραψαν την εποποιία του Λίβερπουλ, της Μπρατισλάβα και ανέτρεψαν το βαρύ σκορ του Βελιγραδίου με το ιστορικό 3-0, για να φθάσουν στη μάχη του Γουέμπλεϋ».
Η υποδοχή του Παναθηναϊκού και της Ε.Π.Ο. στη διοίκηση της Νασιονάλ.
Μεταξύ άλλων, οι συντάκτες της εφημερίδας πληροφορούν τους αναγνώστες πως η συμμετοχή του Τριφυλλιού στον τελικό αποτελεί το «μεγαλύτερο επίτευγμα του ελληνικού ποδοσφαίρου», ενώ υποστηρίζουν ότι στόχος του Παναθηναϊκού είναι η νίκη και όχι η ισοπαλία, ώστε να υπάρχει αβαντάζ ενόψει του επαναληπτικού.
Στη δεύτερη σελίδα της «Ηχούς» δεσπόζει η –αγαπητή σε κάθε φίλαθλο– στήλη του Βαγγέλη Φουντουκίδη «Σχολιάζοντας την επικαιρότητα». Το κείμενό του τιτλοφορείται ως εξής: «Ο αγών της ιστορίας του». Και γράφει:
«Η ώρα επλησίασε. Στις τρεις παρά τέταρτο στο Στάδιο Καραϊσκάκη, ο Παναθηναϊκός θα δώση τον σπουδαιότερον αγώνα της ιστορίας του. Θα εκπροσωπήση την Ευρώπη στο Κύπελλον Πρωταθλητριών Κόσμου με αντίπαλον την Ουρουγουανή Νασιονάλ. Πρόκειται για το εκπληκτικώτερο γεγονός που μπορούσε να φαντασθή και ο πιο αισιόδοξος Έλλην φίλαθλος».
Μεταξύ πολλών ακόμη, ο Φουντουκίδης σχολιάζει πως όλη η φίλαθλη Ευρώπη γνωρίζει πλέον τον Παναθηναϊκό και υπογραμμίζει ότι «η παγκόσμιος προβολή του Π.Α.Ο. και του ελληνικού ποδοσφαίρου γενικά, είναι ένας μεγάλος τίτλος τιμής, ένα εκπληκτικό σε έκτασι κέρδος για τη χώρα μας».
Στην ίδια σελίδα, ο αείμνηστος Πάνος Μακρίδης –ο οποίος αν και δεν ήταν παναθηναϊκός, έχει γράψει βιβλίο για το Τριφύλλι (Ιστορία Παναθηναϊκού, έκδοση 1948)– σημειώνει: «Την στιγμήν που άλλες ομάδες, με παράδοσιν στα γήπεδα αιώνων ολοκλήρων, παραμένουν εκτός μάχης, ο Παναθηναϊκός, ο “άγνωστος της χθες”, διεκδικεί τον τίτλο της πρώτης ομάδας του πλανήτου μας».
Για να αντιληφθούμε τη σημασία του αγώνα, αρκεί το εξής: ο Άγης Βούρβουλης, μέσα από τη στήλη «ΘΕΜΑΤΑ που συζητούνται», σχολιάζει πως το ματς είναι το «υπ’ αριθμόν 1, από απόψεως ενδιαφέροντος, διά την Ελλάδα, από συστάσεως του ελληνικού ποδοσφαίρου»!
Από την πλευρά του, ο μετρ του διεθνούς ποδοσφαίρου Μανώλης Μαυρομάτης παρουσιάζει έναν προς έναν τους αστέρες της Νασιονάλ και πληροφορεί πως η ομάδα της Ουρουγουάης, προτού κατακτήσει το Κύπελλο Λιμπερταδόρες το 1971, είχε χάσει σε τρεις τελικούς (1962, 1966, 1969). Ωστόσο, όπως επισημαίνει από το Μοντεβιδέο ο Γιώργος Λιβέρης, η αγωνία εκεί είναι διάχυτη και υπάρχει η πεποίθηση ότι θα κερδίσει ο Παναθηναϊκός.
«Ο Μίμης Δομάζος κοστίζει όσο όλη η Εθνική Αγγλίας»
Ο Σύλλογος Μεγάλος εκείνες τις ημέρες αντιμετώπιζε τη Μακάμπι Τελ Αβίβ στο μπάσκετ, διεκδικώντας την πρόκριση στους «8» του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Η περιβόητη πρόκριση ήρθε (οι «πράσινοι» έφτασαν μέχρι τα ημιτελικά) και ήταν η σημαντικότερη, μέχρι τότε, επιτυχία του Τριφυλλιού στο σπορ. Το ίδιο διάστημα, διεξήχθη ποδοσφαιρικός αγώνας μεταξύ Ελλάδας και Αγγλίας στο Στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης». Ο πρόεδρος της Μακάμπι, ονόματι Ρολ, αξιοποίησε την παρουσία του στην Αθήνα και βρέθηκε στο φαληρικό γήπεδο. Όταν του ζητήθηκε να μεταφέρει τη γνώμη του για το ελληνικό ποδόσφαιρο, εκείνος προτίμησε να σχολιάσει έναν μονάχα ποδοσφαιριστή. Τον «στρατηγό» Μίμη Δομάζο…
«Τι παίκτης! Τι θησαυρός! Δεν χόρταινα να τον βλέπω. Τι κοντρόλ, τι μυαλό, τι φινέτσα, τι μπαλλιές! Ομολογώ ότι δεν έχω ξαναδή τέτοιον παίκτη στον κόσμο. Ο Δομάζος αξίζει όσο όλη η Εθνική Αγγλίας».
«Του Σολωμού ο Ύμνος θ’ αντηχεί για τον Παναθηναϊκό»
Ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα της 15ης Δεκεμβρίου 1971, εντοπίζουμε ένα ποίημα που κεντρίζει το ενδιαφέρον μας. Υπογράφει ο ανυπέρβλητος συνθέτης, ποιητής και συγγραφέας Κώστας Κοφινιώτης, ο άνθρωπος που είχε γράψε τον προηγούμενο ύμνο του Παναθηναϊκού το 1948. Κάποιοι απ’ τους στίχους του ποιήματος είναι οι εξής:
Άγια μέρα ξημερώνει σήμερα για το Τριφύλλι,
του θριάμβου του η ασπίδα στις καρδιές μας θα στηθή.
Και στα πέρατα του Κόσμου θα βροντοφωνάξουν χείλη,
τέτοια ομάδα, ανδρειωμένη, δεύτερη δεν θα βρεθή.
Σήμερα ο Π.Α.Ο. πάλι, στων ηρώων την πατρίδα
θ’ αποδείξη τι αξίζουν της Ελλάδος τα παιδιά.
Που πρωταθλητή του κόσμου, θα μας φέρη την ελπίδα
να τον στεφανώση η Δόξα με της Δάφνης τα κλαδιά.
Σήμερα φωτιά κι ατσάλι θαν’ η πράσινη ομάδα,
θύελλα και καταιγίδα και ψυχή ολοψυχή.
Θα φωτίσει όλο τον κόσμο του Αθλητισμού η Δάδα
και του Σολωμού ο Ύμνος πέρα ως πέρα θ’ αντηχή!
«Οι Ουρουγουανοί εξόντωσαν τα παιδιά μας»
Ως γνωστόν, το παιχνίδι έληξε ισόπαλο με σκορ 1-1. Για τον Παναθηναϊκό σκόραρε ο Τότης Φυλακούρης στο 48΄, ενώ ισοφάρισε για τη Νασιονάλ ο Λουίς Αρτίμε, ο σπουδαίος αυτός Αργεντινός σκόρερ, που από το 1969 έως και το 1971 σημείωσε 61 γκολ σε 59 συμμετοχές.
Ωστόσο, ο σοβαρότατος τραυματισμός του Γιάννη Τομαρά, εξαιτίας του εγκληματικά σκληρού χτυπήματος του Χούλιο Μοράλες στο 60΄, επισκίασε τα πάντα. Η «Αθλητική Ηχώ» της 16ης Δεκεμβρίου 1971 τιτλοφορήθηκε ως εξής:
«Ο ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ ΚΑΘΗΛΩΣΕ ΤΗΝ ΝΑΣΙΟΝΑΛ (1-1) ΠΟΥ ΕΣΩΘΗ ΜΕ ΣΥΝΕΧΗ ΥΠΟΥΛΑ ΚΤΥΠΗΜΑΤΑ!
Οι Ουρουγουανοί εξόντωσαν τα παιδιά μας».
Η δραματική στιγμή που ο Γιάννης Τομαράς μεταφέρεται, λιπόθυμος, εκτός αγωνιστικού χώρου.
Στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας διαβάζουμε επίσης:
«Χάθηκαν πρωτοφανείς ευκαιρίες για ένα μεγάλο θρίαμβο επί της φημισμένης πρωταθλητρίας της Νοτίου Αμερικής.
»Απτόητοι οι ημίθεοι του Λίβερπουλ από το ύπουλο παιγνίδι μερικών Ουρουγουανών, εξ αφορμής του οποίου κομματιάστηκε η ελληνική ομάδα, επετίθεντο κατά κύματα και εβομβάρδιζαν την εστία του διάσημου Μάνγκα, προ του οποίου επτά Ουρουγουανοί είχαν σχηματίσει ένα πολύ σκληρό αμυντικό τείχος».
Όσο για τον μεγάλο άτυχο του αγώνα, τον Γιάννη Τομαρά, η «Ηχώ» πληροφορεί ότι χειρουργήθηκε επί δυόμιση ώρες και πως όταν συνήλθε, στις 20:30, είπε: «Γιατί με φέρατε εδώ;». Η πρόβλεψη της εφημερίδας πως «ίσως δεν ξαναπαίξη», δυστυχώς θα αποδειχθεί προφητική. Οι συμπαίκτες του Τομαρά ήταν περίλυποι. Συγκλονισμένος από τον σοβαρό τραυματισμό, ο Τότης Φυλακούρης δήλωσε: «Καλύτερα να χάναμε με 4-0, παρά να πάθαινε αυτό το κακό ο Γιάννης». Από την άλλη, οι παίκτες της Νασιονάλ, ως ελάχιστη ένδειξη συγγνώμης για το σκληρό παιχνίδι τους, αποφάσισαν να δώσουν το πριμ της ισοπαλίας στον ποδοσφαιριστή του Τριφυλλιού – ενέργεια που πάντως σχολιάστηκε ως «υποκριτική» από συντάκτες της εφημερίδας.
Οι συμπαίκτες του άτυχου Γιάννη Τομαρά τού συμπαραστέκονται στο νοσοκομείο.
Η κριτική του αγώνα
Ο Γιώργος Δόγας με τη χαρακτηριστική γλαφυρότητα του γραπτού λόγου του, παρομοιάζει τον Παναθηναϊκό με «σωστό γίγα» και σχολιάζει πως αγωνίστηκε με τη στόφα «ομάδας παγκοσμίας ακτινοβολίας», σαν ένας «ογκόλιθος ποδοσφαιρικής πληρότητας». Πληροφορεί ότι το Τριφύλλι με το παιχνίδι του «καθήλωσε χθες την φοβερή Νασιονάλ, την εταπείνωσε, την ανάγκασε σε απεγνωσμένο αγώνα σωτηρίας από ανεπανάληπτη συντριβή». Και προσθέτει:
«Για χρόνια πολλά, για δεκαετίες ολόκληρες, οι Έλληνες φίλαθλοι θα θυμούνται το χθεσινό απόγευμα στο Στάδιο Καραϊσκάκη, όπου οι λεβέντες του Παναθηναϊκού, συνεπαρμένοι από τον πόθο και το πάθος της ΝΙΚΗΣ, συνεκλόνιζαν το πανελλήνιο και έδωσαν ό,τι διέθεταν σε σθένος, δύναμι και ευψυχία για να δώσουν στους Έλληνες φιλάθλους ένα ακόμη δικαίωμα για να αισθάνωνται υπερήφανοι για τον μοναδικό Παναθηναϊκό τους».
Η περιγραφή του «πράσινου» γκολ
Την περιγραφή του ματς ανέλαβε ο Νικήτας Τσαγγαρινός (συγγραφέας της ιστορίας του Παναθηναϊκού που κυκλοφόρησε το 1961). Για το τέρμα που πέτυχε ο Τότης Φυλακούρης, έγραψε:
« […] Το κτυπά (σ.σ. κόρνερ από αριστερά) ο Δομάζος με φάλτσο και ο Μάνγκα προσπαθεί να αποκρούση. Του ξεφεύγει όμως η μπάλλα και ο επερχόμενος Φυλακούρης με κεφαλιά παραβιάζει την εστία της Νασιονάλ, παρά την εύστοχη τοποθέτησι πάνω στην γραμμή τέρματος των Καστίλλιο και Ούμπινα.
» Σαράντα χιλιάδες φίλαθλοι πετάγονται όρθιοι και πανηγυρίζουν, ενώ κροτίδες και φωτοβολίδες δημιουργούν πρωτοφανή ατμόσφαιραν».
Ο Αντώνης Αντωνιάδης δημιούργησε πονοκέφαλους στον σπουδαίο γκολκίπερ Μάνγκα, δεν μπόρεσε όμως να τον νικήσει.
Η στατιστική
Σε μία πρωτότυπη για την εποχή στήλη της εφημερίδας διαβάζουμε κάποια στατιστικά στοιχεία, που, σύμφωνα με τον συντάκτη της, αναδείκνυαν την υπεροχή του Παναθηναϊκού: οι «πράσινοι» εκτέλεσαν οκτώ κόρνερ έναντι τριών της Νασιονάλ, καθώς και τα διπλάσια αράουτ (22 έναντι 11).
Επίσης, πληροφορούμαστε ότι η μπάλα πέρασε 60 φορές από τα πόδια του Μίμη Δομάζου και περίπου άλλες τόσες βρέθηκε στην κατοχή του Κώστα Ελευθεράκη. Από πλευράς Νασιονάλ, πιο δραστήριος ήταν ο Λουίς Κουμπίγια.
«Αν ο Παναθηναϊκός έπαιζε στη Λεωφόρο…»
Η ζήτηση για το παιχνίδι ήταν τόσο μεγάλη, που τελικά αυτό διεξήχθη στο Στάδιο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» και όχι στο… κολαστήριο της Λεωφόρου. Δεν είναι γνωστοί οι λόγοι που πάρθηκε αυτή η απόφαση. Είναι πάντως δεδομένο ότι το δικτατορικό καθεστώς είχε πιέσει να πραγματοποιηθεί στο Φάληρο και ο επαναληπτικός με τον Ερυθρό Αστέρα (ο αγώνας έγινε τελικά στη Λεωφόρο, έπειτα από έντονες αντιδράσεις του Φέρεντς Πούσκας).
Όπως και να ‘χει, από το μακρινό Μοντεβιδέο, ο Γιώργος Λιβέρης μετέφερε κάποιες δηλώσεις που… λένε πολλά για τη φυσική έδρα του Συλλόγου του Μεγάλου. Συνομίλησε με τον Χουάν Χόχμπεργκ, προπονητή της Πενιαρόλ, δηλαδή της μισητής αντιπάλου της Νασιονάλ, ο οποίος τόνισε:
«Το 1-1 δεν θα πρέπει να αποθαρρύνη τον Παναθηναϊκό. Οφείλει κατά την γνώμη μου να ετοιμασθή με την ίδια πίστι για τη ρεβάνς, αλλά να αποφύγη το αμυντικό παιγνίδι γιατί θα είναι η καταστροφή του. Είμαι της γνώμης ότι αν ο Παναθηναϊκός έπαιζε στο γήπεδό του, σίγουρα θα κέρδιζε. Το αποτέλεσμα δείχνει καθαρά ότι ο Παναθηναϊκός μπορούσε να ήτο ο πρωταθλητής Ευρώπης».
