Ο Μιχάλης Μανούσκος δεν είναι απλώς ο άνθρωπος που ίδρυσε και «βάφτισε» τον Ολυμπιακό. Ούτε μόνο ο παράγοντας που χρημάτισε πρόεδρος των «ερυθρολεύκων» σε τέσσερις διαφορετικές δεκαετίες. Είναι η σπουδαιότερη –με διαφορά από την επόμενη– διοικητική προσωπικότητα στην προπολεμική ιστορία των Πειραιωτών και μία από τις μεγαλύτερες μορφές σε ολόκληρη την ιστορία της πόλης του Πειραιά. Και ήταν παναθηναϊκός!
Το paopedia.gr, σε συνεργασία με τον ερευνητή Φώτη Καρέλη, θα ρίξουν φως στα σχετικά (και αδημοσίευτα μέχρι τώρα) ντοκουμέντα.
Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, όταν γράφουμε πως «ήταν παναθηναϊκός» εννοούμε πως, για ένα διάστημα της ζωής του, ήταν μέλος του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου. Ας δούμε για αρχή κάποια στοιχεία της ζωής του…
Ο Μιχάλης Μανούσκος στον Παναθηναϊκό
Ο Μιχάλης Μανούσκος γεννήθηκε το 1895 και στα νιάτα του ανέπτυξε στρατιωτική δραστηριότητα. Παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στον χώρο της κλωστοϋφαντουργίας και έγινε από τους γνωστότερους Πειραιώτες βιομήχανους.
Αγαπούσε τον αθλητισμό και ειδικότερα το ποδόσφαιρο και έτσι, λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του Παναθηναϊκού, έγινε μέλος του. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποια χρονιά εντάχθηκε στην οικογένεια των «πρασίνων», σύμφωνα όμως με επίσημες μαρτυρίες, ήταν από τα πιο παλιά μέλη του Ομίλου. Μάλιστα, φαίνεται πως το δέσιμο με τον Παναθηναϊκό ήταν… οικογενειακή υπόθεση, καθότι μέλος του (τότε) Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου ενεγράφη και ο αδερφός του, ο Χρήστος Μανούσκος.
Οι διαγραφές του πολέμου
Κατά τη συνεχόμενη εμπόλεμη περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων και του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Παναθηναϊκός αντιμετώπισε πολύ σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Τότε ο Γεώργιος Καλαφάτης και ο Δημήτρης Δουκάκης πρότειναν –και έτσι συνέβη– την αλλαγή του καταστατικού του Ομίλου, ώστε να αυστηροποιηθούν οι ποινές κατά των μελών που αμελούσαν να πληρώσουν τις συνδρομές τους.1 Αυτό είχε ως συνέπεια να διαγραφούν δεκάδες μέλη, μεταξύ των οποίων και οι αδερφοί Μανούσκου.
Η λίστα επανεγγραφών του Γιώργου Καλαφάτη
Ο Μιχάλης Μανούσκος δεν πτοήθηκε και συνέχισε να δραστηριοποιείται στον αθλητισμό, πλέον σε συλλόγους του Πειραιά. Το 1924 τον βρίσκει πρόεδρο του Αθλητικού και Ποδοσφαιρικού Συλλόγου Πειραιώς,2 σωματείο απ’ το οποίο προήλθε ο Ολυμπιακός το ίδιο έτος (και επίσημα το 1925)3. Ο Μανούσκος είναι από τα ιδρυτικά στελέχη των «ερυθρολεύκων» και χρημάτισε πρώτος τους πρόεδρος. Μάλιστα, θεωρείται «νονός» του προθέματος «Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς» που συνοδεύει την ονομασία του Ολυμπιακού.
Με μπροστάρη τον Μανούσκο, οι Πειραιώτες αναπτύχθηκαν γρήγορα, θέτοντας ως στόχο τους (όπως εκφράστηκε από τον ίδιο) «ο Σύνδεσμος να καταστή κράτιστος των Αθλητικών Σωματείων της Ελλάδος».4
Όμως το 1927, συνέβη κάτι πραγματικά απρόσμενο. Ένα γεγονός, ικανό να ταράξει εντελώς τις ισορροπίες μεταξύ των ομάδων και να αλλάξει τον ποδοσφαιρικό χάρτη των δύο πόλεων…
Για να αντιληφθούμε τι ακριβώς συνέβη επιβάλλεται να αφιερώσουμε λίγες γραμμές στο διοικητικό παρασκήνιο του Παναθηναϊκού. Επί σειρά πολλών ετών διοικούσαν τον Όμιλο διοικήσεις «αρεστές» στο περιβάλλον του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Απόστολος Νικολαΐδης ήταν ιθύνων νους και ηγετική μορφή σε αυτές τις διοικήσεις, αν και δεν προέδρευε. Ενδεικτικά, οι πρόεδροι Χρήστος Μπρισιμιτζάκης, Νικόλαος Κυριακίδης, Πάνος Σαββίδης και Παντελής Καρασεβδάς, ανήκαν ιδεολογικά στους «βενιζελικούς». Αντιθέτως, ο Γεώργιος Καλαφάτης, ο οποίος είχε απωλέσει σε έναν βαθμό το μεγάλο έρεισμα του παρελθόντος, ανήκε στην αντιπολίτευση, υποστηρίζοντας πως τη διοίκηση πρέπει να αναλάβουν πρόσωπα που βρίσκονταν πιο κοντά στο Λαϊκό Κόμμα (δηλαδή, «βασιλόφρονες»). Αυτό πράγματι συνέβη το 1927, με τη διοίκηση του Δημήτριου Δαμασκηνού.
Προνοητικός γαρ και άνθρωπος με στρατηγική σκέψη, ο Γεώργιος Καλαφάτης γνώριζε καλά ότι η διοίκηση αυτή ήταν «ευάλωτη» και σε περίπτωση πρόωρων εκλογών μπορούσε να καταπέσει. Για να ισχυροποιήσει τη θέση της, ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού επανέφερε στο προσκήνιο, δεκατρία χρόνια μετά, το θέμα των «αδίκως διαγραφέντων» μελών στα χρόνια του πολέμου. Επρόκειτο για μέλη που φέρεται να διεγράφησαν από τον Σύλλογο, επειδή οι συνθήκες ήταν τέτοιες που πραγματικά αδυνατούσαν να πληρώσουν τις συνδρομές τους (άλλωστε οι περισσότεροι βρίσκονταν στο Μέτωπο). Έτσι, ο Ιδρυτής ισχυρίστηκε ότι έπρεπε να επανεγγραφούν όλα αυτά τα μέλη. Γνώριζε φυσικά πως εκείνοι ήταν, στην πλειονότητάς τους, θερμοί υποστηρικτές του ίδιου και συνεπώς της διοίκησης Δαμασκηνού.
Ο Μιχάλης Μαντζάκος, ένα από τα παλαιά μέλη του Ομίλου, εξέφρασε τον δισταγμό του ότι αυτό θα ήταν αδύνατον να συμβεί, καθότι τα παλαιά μητρώα του Ομίλου είχαν καταστραφεί. Όμως ο Καλαφάτης επέμεινε και εν τέλει αποφασίστηκε ομοφώνως το εξής: να επανεγγραφούν μόνο όσα παλαιά μέλη παραπονεθούν επισήμως ότι κακώς διεγράφησαν στο παρελθόν.
Τα παράπονα του Μανούσκου και η επιστροφή του στον Παναθηναϊκό
Και τότε είναι που έσκασε η βόμβα! Μεταξύ των επιθυμούντων να ξαναγίνουν μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου εμφανίστηκαν… οι αδερφοί Μιχάλης και Χρήστος Μανούσκος! Σωστά διαβάσατε. Ο τότε πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχάλης Μανούσκος ζήτησε επισήμως να γίνει ξανά μέλος του ενδοξότερου ελληνικού συλλόγου, του Παναθηναϊκού. Το αίτημά του το μετέφερε στο συμβούλιο του Παναθηναϊκού, ο Περικλής Μπούμπουλης, τονίζοντας ότι του έγιναν παράπονα τόσο από τον Μιχάλη Μανούσκο, όσο και από τον συγγενή του Δημήτρη Μπούμπουλη, οι οποίοι, όπως υποστήριξε, ήταν «εκ των παλαιοτέρων μελών» του Παναθηναϊκού!
Πράγματι αναρτήθηκε λίστα (η οποία καθαρογράφθηκε και στα πρακτικά της 29ης Οκτωβρίου 1927) με τα μέλη που πλέον θεωρούνταν «ως μηδέποτε διαγραφέντα». Ο Μιχάλης Μανούσκος, όπως και ο αδερφός του Χρήστος ήταν εντός αυτής της λίστας! Ωστόσο, για να επικυρωθεί η απόφαση, χρειαζόταν η έγκριση της Γενικής Συνέλευσης, η οποία διενεργήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1927. Τότε, όμως, η διοίκηση, που –όπως είχε προβλέψει ο Καλαφάτης– δεν ήταν σταθερή, έπεσε, επειδή καταψηφίστηκε ο προϋπολογισμός της περιόδου 1927-28. Και συνάμα, ακυρώθηκε και η απόφαση για επανεγγραφή παλαιών μελών.
Στην πορεία, ο Μιχάλης Μανούσκος διέγραψε μία λαμπρή διοικητική πορεία στον Ολυμπιακό. Διετέλεσε πρόεδρος τις περιόδους 1925-1928, 1937-1939 και 1945-1950, ενώ προσέφερε πάρα πολλά στην αναδιαμόρφωση της πόλης του Πειραιά ως δημοτικός σύμβουλος. Ανέλαβε τα καθήκοντα του δημάρχου την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1941, όταν και παραιτήθηκε, αρνούμενος να συνεργαστεί με τους κατακτητές Γερμανούς.
Έφυγε από τη ζωή στις 11 Δεκεμβρίου 1952.
Κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είχε γραφτεί η ιστορία αν τότε, το φθινόπωρο του 1927, ο Μιχάλης Μανούσκος γινόταν από «ερυθρόλευκος»… «πράσινος».
Πηγές / παραπομπές
Κύριες πηγές
Πρακτικά διοικητικών συμβουλίων Παναθηναϊκού Α.Ο., 29 Οκτωβρίου 1927.
http://pireorama.blogspot.com/2014/04/blog-post.html
- Πρακτικά διοικητικού συμβουλίου Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου 1912-1916 – Αρχείο δημοσιογράφου-συγγραφέα Ευάγγελου Μελέκογλου.
- Ολυμπιακός, ένα αρχείο – μία ιστορία, Βασίλης Καρδάσης, Εκδόσεις «Μίλητος».
- Το ελληνικόν ποδόσφαιρον 1919 – 1926, Γεώργιος Ανδριανόπουλος, 1966.
- Εφημερίδα «Σφαίρα», 7 Απριλίου 1925.
