Tο paopedia.gr, σε συνεργασία με την ερευνητική ομάδα του βιβλίου Και Χιλιάδες Τίτλοι και του graphic novel 1908, ρίχνει φως στο ανεξερεύνητο ποδόσφαιρο της περιόδου 1915-1918. Και αποκαλύπτει ότι ο Παναθηναϊκός κατέκτησε ένα πρωτάθλημα Ελλάδας εκείνα τα χρόνια!

Του Ανδρέα Οικονόμου

Για πολλά χρόνια ερευνούσαμε το πρωτάθλημα του 1915, που διοργάνωσε η Πειραϊκή Ένωση, σε μία έκρυθμη περίοδο – όσο μαινόταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Γνωρίζαμε ότι ενδεχομένως να ήταν ο Παναθηναϊκός πρωταθλητής και αναζητούσαμε αγωνιωδώς τον νικητή του τελικού παιχνιδιού. Καθ’ όλο το διάστημα της έρευνας –η οποία δεν έχει τελειώσει–, θεωρούσαμε ότι τα επόμενα χρόνια (1916-1919) δεν διεξήχθησαν επίσημοι αγώνες ποδοσφαίρου και πρωταθλήματα, καθώς έτσι είχε γραφτεί σε όλες τις αθλητικές εκδόσεις. Ωστόσο, το μότο μας «η ιστορία είναι ζωντανή» φαίνεται πως επιβεβαιώνεται για μία ακόμη φορά. Νέα ντοκουμέντα, που προέρχονται κυρίως από αρχεία της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (σήμερα Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής) αποδεικνύουν πως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά από ό,τι είχε γραφτεί. Στον τόμο 04 του graphic novel 1908 δημοσιεύθηκε μέρος του αφιερώματος που ακολουθεί. Και πυροδότησε πολύ ευχάριστες εξελίξεις, καθότι ο ίδιος ο Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος αναγνώρισε τον τίτλο που αποκαλύφθηκε, ο οποίος πλέον έχει τη δική του θέση στη νέα ιστοσελίδα του Συλλόγου.

1915: Αγώνες «αντί πανελληνίου πρωταθλήματος»

Όσο στην Ελλάδα η κατάσταση ήταν εκρηκτική, λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εθνικού Διχασμού, η ποδοσφαιρική δραστηριότητα δεν έπαυσε εκείνα τα χρόνια. Έγιναν αρκετοί ποδοσφαιρικοί αγώνες, ακόμα και πρωταθλήματα, τα οποία ανέλαβαν να φέρουν εις πέρας τα ίδια τα σωματεία (με την αρωγή και συμπαράσταση της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων).

Και ξεκινάμε με το πανελλήνιο πρωτάθλημα του 1915. Οι αθλητικές αρχές αντιμετώπιζαν τεράστια οικονομικά προβλήματα, εξαιτίας της μη τέλεσης αγώνων στίβου στο Παναθηναϊκό Στάδιο στα χρόνια του πολέμου. Έτσι, αδυνατούσαν να διοργανώσουν πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Ωστόσο, η Πειραϊκή Ένωση πήρε την πρωτοβουλία να προκηρύξει η ίδια πρωτάθλημα, «τη εγκρίσει και εποπτεία της Σεβαστής Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων». Οι αγώνες ονομάστηκαν «Αντί Πανελληνίου Πρωταθλήματος». Διεξήχθησαν πρωταθλήματα α΄ και β΄ ομάδων και συμμετείχαν τα εξής σωματεία: Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός Όμιλος, Αθηναϊκός Σ.Π., Π.Ο. Κόροιβος, Εθνικός Γ.Σ., Π.Ο. Άρης Πειραιώς και, φυσικά, η διοργανώτρια Πειραϊκή Ένωση.

«Εγκρίσει της επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων, άρχονται οι υπό του Σωματείου της Πειραϊκής Ποδοσφαιρικής Ενώσεως προκηρυχθέντες αγώνες ποδοσφαιρίσεως αντί των Πανελληνίων Ποδοσφαιρικών τοιούτων οίτινες ανεβλήθησαν», γράφουν τον Μάιο του 1915 οι εφημερίδες.¹

 

Πρόκειται για επίσημο πρωτάθλημα (όπως ξεκαθαρίζεται και στα ρεπορτάζ του Τύπου), δεδομένου ότι α) είναι η σημαντικότερη και μεγαλύτερη διοργάνωση της χρονιάς εκείνης, β) διοργανώθηκε υπό την αιγίδα της Ε.Ο.Α., μέλη της οποίας ανέλαβαν την «επίτιμον προεδρίαν» των αγώνων.

Ενώ πλειάδα κειμένων, τόσο στο διαδίκτυο όσο και σε αθλητικά (σύγχρονα) βιβλία, αναφέρουν πως νικητής ήταν ο Παναθηναϊκός,² εν τέλει δεν κατορθώσαμε να βρούμε κάποια πηγή που να το επιβεβαιώνει. Έτσι, επιλέγουμε την οδό που επιτάσσουν τόσο το ήθος του Μεγάλου Συλλόγου όσο και οι ερευνητικές μας αρχές: οποιοσδήποτε τίτλος δεν εξακριβώνεται με τουλάχιστον μία πηγή, παραμένει υπό διερεύνηση και δεν καταγράφεται στη λίστα των τίτλων του Παναθηναϊκού. Ίσως κάποια στιγμή στο (προσεχές) μέλλον επανέλθουμε για το πρωτάθλημα του 1915.

Οι αγώνες του 1915

17/5/1915	Πειραϊκή Ένωση - Π.Π.Ο.
24/5/1915	Πειραϊκή Ένωση - Εθνικός Γ.Σ.
14 Ιουνίου 1915	Π.Π.Ο. - Κόροιβος 3-0 (πρωτάθλημα β΄ ομάδων)
21 Ιουνίου 1915	Πειραϊκή Ένωση - Π.Π.Ο. 2-1 (τελικός β΄ ομάδων)
27 Ιουνίου 1915	Π.Π.Ο. - Αθηναϊκός Π.Σ.

• Σε διαφορετικές εφημερίδες της εποχής διαβάζουμε πως τελικά στις 17 Μαΐου ο Π.Π.Ο. αντιμετώπισε τον Αθηναϊκό. Πάντως, δεν υπάρχει διαθέσιμο το αποτέλεσμα, όποιος και αν ήταν ο αντίπαλος των «πρασίνων».
• Το ματς Πειραϊκή Ένωση – Εθνικός Γ.Σ. της 24ης Μαΐου 1915 ενδέχεται να ήταν ημιτελικός. Δεν καταγράφηκε το σκορ. Από την ημερομηνία εκείνη και για ένα μεγάλο διάστημα, οι εφημερίδες παύουν να δημοσιεύουν ποδοσφαιρικές (και γενικότερα αθλητικές) ειδήσεις. Το ενδιαφέρον μονοπωλούν οι πολιτικές εξελίξεις, καθότι την Κυριακή 31 Μαΐου, που προοριζόταν να γίνει ο τελικός, διεξήχθησαν εκλογές. Συνεπώς, είτε αναβλήθηκε (ή ακυρώθηκε) ο αγώνας είτε απλώς δεν καταγράφηκε ποτέ το αποτέλεσμά του στον Τύπο.
• Στις 27 Ιουνίου 1915, ο Π.Π.Ο. ίσως αντιμετώπισε τον Εθνικός και όχι τον Αθηναϊκό. Είναι πολύ πιθανό το παιχνίδι να αποτελούσε τον τελικό α΄ ομάδων, καθότι στον Τύπο γράφτηκε πως το αποτέλεσμα «θα αναδείξη το ισχυρότερον ποδοσφαιρικόν σωματείον της Ελλάδος».³ Όπως και να ’χει, ο νικητής του πρωταθλήματος, όπως σημειώσαμε παραπάνω, παραμένει υπό διερεύνηση.

1916: Επίσημοι αγώνες, στη σκιά των Νοεμβριανών

 Μέχρι πρότινος, θεωρούσαμε ότι το 1916 δεν διεξήχθησαν καθόλου αθλητικές και ποδοσφαιρικές διοργανώσεις. Ωστόσο, νέα αρχεία, που ήταν ερμητικά κλειστά σε φακέλους και μπαούλα, βγαίνουν πλέον στην επιφάνεια και ανατρέπουν το σκηνικό. Προέρχονται από την Ολυμπιακή Επιτροπή, καθώς και από φακέλους που φέρεται να φύλαξε και ταξινόμησε ο Απόστολος Νικολαΐδης (όσο ήταν πρόεδρος της Ε.Ο.Α., κατά τη μεταπολίτευση). Όπως φαίνεται, οι ελληνικές ομάδες όχι μόνο δεν έβαλαν λουκέτο, αλλά αντιθέτως, πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και διοργάνωσαν πλειάδα παιχνιδιών.

Οι λέξεις «επίσημοι αγώνες» επαναλαμβάνονται σε δημοσιεύματα και επιστολές της Ε.Ο.Α. και των σωματείων. Με αυτόν τον τρόπο τονίζουν την εξουσιοδότηση που έδινε η Ολυμπιακή Επιτροπή στα σωματεία να διοργανώσουν ποδοσφαιρικά ματς και πρωταθλήματα.

Μάλιστα, στις 27 Μαρτίου, η Πειραϊκή Ένωση προκήρυξε πρωτάθλημα με την ονομασία «Επίσημοι Ποδοσφαιρικοί Αγώνες μετά των Στρατιωτικής Φύσεως Ποδοσφαιρικών Ομάδων».⁴ Προσοχή: δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για αγώνες μεταξύ ομάδων στρατιωτικών σωμάτων, ή αν τα αθλητικά κλαμπ θεωρούνταν τότε «στρατιωτικής φύσεως», εξαιτίας των συνεχόμενων επιστρατεύσεων.

Λίγα λόγια για τα Νοεμβριανά

Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου «βύθισε» την ευρωπαϊκή ήπειρο σε αιματοχυσία, που δεν είχε βιώσει ποτέ (σε τέτοιο βαθμό) μέχρι τότε… Η τελείως αντίθετη «οπτική» των δύο κυρίαρχων πόλων της εγχώριας πολιτικής σκηνής (του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου) για τη θέση, δηλαδή τις συμμαχίες της Ελλάδας στον εξελισσόμενο πόλεμο, οδήγησε σταδιακά σε μία πρωτοφανή εμφύλια σύγκρουση, που έμεινε στην Ιστορία με τον όρο «Εθνικός Διχασμός». Στην κορύφωση της σύγκρουσης, υπήρξαν –από τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1916 και για λίγους μήνες– δύο κυβερνήσεις, μία βασιλοφρόνων και μία βενιζελική, στην ελληνική επικράτεια!

Την Παρασκευή 18 Νοεμβρίου 1916, γαλλικά κι αγγλικά στρατεύματα, αποβιβαζόμενα στον Πειραιά, μπήκαν στην Αθήνα και επακολούθησαν φονικές μάχες με ελληνικά σώματα «επιστράτων» (δυνάμεων οι οποίες ήταν πιστές στο Βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄), με επίκεντρο την περιοχή γύρω από την Ακρόπολη. Τα θύματα, κι από τις δύο πλευρές, ήταν δεκάδες. Από την επόμενη ημέρα κιόλας, οι βασιλόφρονες προχώρησαν σε ανελέητες πράξεις αντεκδίκησης, με μαζικές δολοφονίες βενιζελικών στελεχών, βασανισμούς, εμπρησμούς και λεηλασίες.

Μέσα σε αυτό το κλίμα φανατισμού και διχασμού οι αθλητές και οι διοικήσεις των σωματείων –άτομα που ανήκαν σε διαφορετικές παρατάξεις και ιδεολογίες– διοργάνωσαν σειρά επίσημων ποδοσφαιρικών αγώνων, πάντα υπό την «υψηλή προστασία» της Ε.Ο.Α. Δηλαδή αγνόησαν τις διαφορές τους και επιχείρησαν να περάσουν ενωτικά μηνύματα, μέσα από το ποδόσφαιρο. Ωστόσο, δυστυχώς, το υπάρχον αρχειακό υλικό δεν επαρκεί για να γνωρίζουμε αν κάποιο σωματείο κατέκτησε τρόπαιο εκείνη τη χρονιά.

Οι αγώνες του 1916

6/1/1916	Κόροιβος – Πειραϊκή Ένωση
30 Ιανουαρίου 1916	Π.Π.Ο. – Άρης Πειραιώς
7 Φεβρουαρίου 1916	Εθνικός Γ.Σ. – Άρης Πειραιώς
7 Φεβρουαρίου 1916	Π.Π.Ο. – Πειραϊκή Ένωση
14 Μαΐου 1916	Π.Π.Ο. – Πειραϊκή Ένωση
30 Σεπτεμβρίου 1916	Π.Π.Ο. – Άρης Πειραιώς
30 Οκτωβρίου 1916	Πειραϊκή Ένωση – Γαλλικό Πολεμικό «Προβηγκία» 11-2
6 Νοεμβρίου 1916	Άρης Πειραιά – Γαλλικό Πολεμικό «Προβηγκία»
13 Νοεμβρίου 1916	Ποδοσφαιρικός Σύλλογος «Νεάπολις» – Γαλλικό Πολεμικό «Μπρουί»

* Επίσης τον Φεβρουάριο διεξήχθησαν ανεπίσημα ματς μεταξύ σπουδαστών του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθηνών.

* Στον αγώνα Πειραϊκή Ένωση – «Προβηγκία» 11-2 φέρεται πως έδωσε το «παρών» και ο Γάλλος ναύαρχος Λουί Νταρνίς ντε Φουρνέ.

Το πρωτάθλημα του 1917 και τα στοιχεία που δείχνουν ότι… βάφτηκε πράσινο

Στη γενική συνέλευση του Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου στις 30 Δεκεμβρίου 1916, ο Γεώργιος Καλαφάτης πληροφορεί τα μέλη του Συλλόγου ότι προκηρύχθηκαν οι «αγώνες των Συλλόγων», κοινώς το πρωτάθλημα του 1917. Ωστόσο, η έναρξή τους πήρε αρκετές αναβολές εξαιτίας μία έντονης διένεξης μεταξύ της ομάδας του Γουδή και της Πειραϊκής Ένωσης.⁵ Ήταν λες και, όπου εμπλεκόταν ο Μαρίνος Μαρινάκης, γίνονταν… αυτά που έπρεπε να γίνουν, ώστε να μην τεθεί ποτέ αντιμέτωπος του Καλαφάτη σε επίσημο ματς. Όμως δεν θα μπορούσε να αποφεύγει για πάντα τον μεγάλο του αντίπαλο. Έτσι, έστω και με καθυστέρηση το πρωτάθλημα ξεκίνησε τον Φλεβάρη.

Από τα παιχνίδια που έγιναν, διασώζονται μόνο τρία, εκ των οποίων γράφτηκε στις εφημερίδες μόνο το ένα (Παναθηναϊκός – Γουδή 5-0).

Το γεγονός ότι ο πολιτικός Τύπος αφιέρωσε, σε περίοδο πολέμου, πολλές σειρές στο ρεπορτάζ του αγώνα, σε συνδυασμό με το ότι (μάλλον) ήταν το τελευταίο ματς της διοργάνωσης, θεωρούνται ενδείξεις ότι νικητής του πρωταθλήματος αναδείχθηκε ο Παναθηναϊκός. Βέβαια, για να καταχωρίσουμε τον τίτλο στους «πράσινους» δεν αρκούν οι ενδείξεις, οπότε παραμένει και αυτός υπό διερεύνηση.

Τον Μάιο του 1917, λίγο προτού αναλάβει τα καθήκοντα του πρωθυπουργού ο Ελευθέριος Βενιζέλος (με την ενιαία Ελλάδα να μπαίνει στον πόλεμο), ο Παναθηναϊκός (Π.Π.Ο.) προκήρυξε και ο ίδιος νέους «επίσημους αγώνες ποδοσφαιρίσεως», κάτι που με μεγάλη ικανοποίηση αποδέχθηκε η Ε.Ο.Α. Ωστόσο, το τοπίο παραμένει θολό, με τις υπάρχουσες (μέχρι στιγμής) πηγές να είναι ελάχιστες. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως η «ομάς Καλαφάτη» αγωνίστηκε εναντίον Άγγλων στρατιωτών στις αρχές Ιουλίου.

Οι αγώνες του 1917

3/2/1917	Άρης Πειραιώς - Κόροιβος
25/3/1917	Πειραϊκή Ένωση - Α.Σ.Π. Γουδή
8/4/1917	Π.Π.Ο. - Γουδή 5-0
; /7/1917	Π.Π.Ο. - Βρετανικός Στρατός

1918: Το «συμμαχικό» πρωτάθλημα

Με την ενεργό εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενταγμένης στη συμμαχία κρατών της «Εγκάρδιας Συνεννόησης», γαλλικές κι αγγλικές ναυτικές δυνάμεις καταπλέουν και ναυλοχούν στο λιμάνι του Πειραιά.

Η γαλλική στρατιωτική αποστολή διοργανώνει, με την αρωγή της Ε.Ο.Α., πρωτάθλημα, στο οποίο για πρώτη φορά συμμετέχουν τόσο πολλές ομάδες από διάφορες πόλεις (φέρεται ότι αγωνίστηκε και ο Ηρακλής Θεσσαλονίκης, χωρίς αυτό να επιβεβαιώνεται). Το υπάρχον αρχειακό υλικό καλύπτει ένα μέρος των παιχνιδιών που διεξήχθησαν. Δεν διασώζονται τα αποτελέσματά τους, ούτε ποια από τα ακόλουθα ματς ήταν μέρος του πρωταθλήματος και ποια όχι. Όμως, χάρη σε μεταγενέστερο αφιέρωμα εφημερίδας του μεσοπολέμου, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Παναθηναϊκός.⁶ Στο βιβλίο Και Χιλιάδες Τίτλοι, ο εν λόγω τίτλος δεν καταχωρίζεται στα πρωταθλήματα, διότι όταν εκδόθηκε, δεν υπήρχαν στοιχεία και πηγές για το ποδόσφαιρο εκείνης της εποχής. Οπότε σε προσεχή επανεκτύπωση του βιβλίου Και Χιλιάδες Τίτλοι (γ΄ εμπλουτισμένη έκδοση), αυτό θα αναθεωρηθεί και ο τίτλος θα προστεθεί κανονικά.

Οι αγώνες του 1918

11/2/1918	Π.Π.Ο. - Γαλλική Στρατιωτική και Ναυτική Ομάδα
25/2/1918	Π.Π.Ο. -9ο Σύνταγμα Κρητών
10/6/1918	Α.Σ.Π. «Γουδή» - Άρης Πειραιώς
17/6/1918	Πειραϊκή Ένωση -Βρετανικό Πολεμικό
23/6/1918	Π.Π.Ο. - Άρης Πειραιώς
8/7/1918	Ναυτική Ποδοσφαιρική Ομάδα - Ναυτική Ομάδα Βρετανών
7/10/1918	Α.Π.Σ. «Γουδή» - Ουλαμός Εφέδρων Αξιωματικών
16/12/1918	Π.Π.Ο. - Βρετανικό Πολεμικό “ArkRoyal”

Σημειώσεις / παραπομπές

Γενικές πηγές: αρχείο Παναθηναϊκού Α.Ο., αρχείο paopedia.gr, Αρχείο Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων.

1. Αρχείο εφημερίδων «Σκριπ» και «Αθήναι», Μάιος 1915.
2. Ακόμα και η FIFA είχε δεχτεί πως πρωταθλητής Ελλάδας το 1915 είχε αναδειχθεί ο Παναθηναϊκός.
3. «Αθήναι», 21 Ιουνίου 1915.
4. «Εμπρός», 27 Μαρτίου 1916.
5. Πρακτικά Διοικητικών Συμβουλίων και Γενικών Συνελεύσεων Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου, 1916-1917.
6. «Αθλητικά Χρονικά», 22 Μαΐου 1932.