Γεώργιος Καλαφάτης (ιδρυτής Παναθηναϊκού)

Ο Γιώργος Καλαφάτης († 1964) είναι ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου. Προσέφερε τα μέγιστα στη ανάπτυξη και τη διάδοση ομαδικών σπορ, όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ και το βόλλεϋ. Ο ίδιος εξασκούσε αυτά τα αθλήματα, ενώ παράλληλα ήταν και αθλητής στίβου. Αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του στην υπηρεσία του Βασιλικού Ναυτικού ─ο ίδιος ήταν Υποναύαρχος─ και στην επιστήμη του, την Ιατρική.

Τα πρώτα αθλητικά βήματα

Στο γυμναστήριο του Εθνικού

Γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου 1890 στη Νεάπολη ─στα σημερινά Εξάρχεια της Αθήνας. Η καταγωγή του ήταν από τα Διλινάτα της Κεφαλλονιάς.

Από μικρό παιδί, ο Καλαφάτης έδειξε την έφεσή του στον κλασικό αθλητισμό. Εγγράφηκε στον Εθνικό Αθηνών.¹ Εκεί διδάχθηκε τα μυστικά της ποδοσφαιρίσεως, όπου γρήγορα ξεχώρισε και αναδείχθηκε σε κορυφαίο ποδοσφαιριστή της εποχής του. Ήταν μόλις 14 ετών όταν έλαβε μέρος σε ποδοσφαιρικούς αγώνες για πρώτη φορά και 16 ετών όταν αναδείχθηκε πανελληνιονίκης (Πρωτάθλημα Ελλάδας Σ.Ε.Α.Γ.Σ. 1906). Συμπαίκτης του στον Εθνικό ήταν ο ─κατά δύο χρόνια μεγαλύτερος─ αδελφός του Αλέξανδρος Καλαφάτης.

Παράλληλα συνέχιζε να λάμπει στα αγωνίσματα στίβου. Διακρινόταν κυρίως στα σπριντ και στα άλματα.

Το «σχολικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρισης 1906»

Το 1906, η Ολυμπιακή Επιτροπή διοργάνωσε πρωτάθλημα ποδοσφαίρου μεταξύ σχολών των Αθηνών. Ο Καλαφάτης, ο οποίος φοιτούσε τότε στη Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία² έλαβε μέρος στο πρωτάθλημα, χωρίς ωστόσο να είναι γνωστά σήμερα τα αποτελέσματα.³

Από τα έγγραφα της εποχής λαμβάνουμε πολλές πληροφορίες για το ποδόσφαιρο της εποχής και παρατηρούμε πως σχεδόν όλα τα ─μετέπειτα─ ιδρυτικά στελέχη του Παναθηναϊκού ήταν συμμαθητές ή αντίπαλοι του Καλαφάτη σε εκείνο το σχολικό πρωτάθλημα.

Συμμετείχε στη Μεσολυμπιάδα

Ο Καλαφάτης δίνει το «παρών» στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1906.⁴ Στη διοργάνωση εκείνη πιθανότατα να γνωρίστηκε με τον Μαρίνο Μαρινάκη (μετέπειτα πρώτο πρόεδρο του Παναθηναϊκού), ο οποίος ήταν ο «σύνδεσμος» μεταξύ της Ε.Ο.Α. και της βρετανικής ολυμπιακής ομοσπονδίας.

Η ομάδα του Εθνικού, η οποία παρουσιάζεται ως «Εθνική Ελλάδας»⁵ , νικά την ομάδα της Θεσσαλονίκης (Όμιλο Φιλομούσων) με 5-0 και προκρίνεται στον τελικό. Εκεί γνωρίζει συντριπτική ήττα (9-0) από τη Δανία σε ένα επεισοδιακό ματς, με διαμαρτυρίες και έκτροπα.

Τα επεισόδια στον τελικό δημιουργούν τριβές στις τάξεις του ποδοσφαιρικού τμήματος του Εθνικού και οδηγούν στη διάλυσή του.

Ορισμένα στελέχη του Εθνικού, όπως οι Παναγής και Γρηγόρης Βρυώνης, δημιουργούν τους “Old Boys”, οι οποίοι είναι η ομάδα του Γουδή.

Η ίδρυση του Παναθηναϊκού

Το όραμα του 18άχρονου Καλαφάτη έγινε πραγματικότητα στις 3 Φεβρουαρίου 1908. Κόντρα στο ρεύμα της εποχής και ενάντια στα αυστηρά όρια που έθετε ο κλασικός αθλητισμός και οι μεγάλοι διδάσκαλοι του Π.Γ.Σ., ο Γιώργος Καλαφάτης έκανε το μεγάλο βήμα. Συγκέντρωσε στην περιοχή Πολύγωνο, στο βόρειο τμήμα του Πεδίου του Άρεως, τους καλύτερους ποδοσφαιριστές του Πανελληνίου, καθώς και φίλους του από τα χρόνια που βρισκόταν στον Εθνικό, και τους ανακοίνωσε την ίδρυση του Ποδοσφαιρικού Ομίλου Αθηνών (ο οποίος είναι ο σημερινός Παναθηναϊκός).⁸

Πρώτος πρόεδρος του Ομίλου ορίζεται ο Αλέξανδρος Καλαφάτης, ενώ πολύ γρήγορα τη θέση καταλαμβάνει ο Μαρίνος Μαρινάκης, μία πολύ ισχυρή προσωπικότητα της εποχής, με διασυνδέσεις στην υψηλή κοινωνία, στον πολιτικό και επιχειρηματικό κόσμο των Αθηνών. Ως προπονητής επιλέχθηκε ο Άγγλος Τζον Σίριλ Κάμπελ, γαμπρός του Μαρινάκη.

Οι πρώτοι τίτλοι είναι γεγονός

Το συγκρότημα που σχηματίστηκε ήταν πραγματικά αχτύπητο. Η ελίτ του ελληνικού ποδοσφαίρου βρισκόταν στο πλάι του Καλαφάτη. Παίκτες όπως ο τερματοφύλακας Κωστής Τσικλητήρας (ο πασίγνωστος ολυμπιονίκης σε αγωνίσματα στίβου), ο Γιάννης Σταυρόπουλος, ο Δημήτρης Δουκάκης και φυσικά οι αδελφοί Καλαφάτη, ήταν σχεδόν αδύνατο να νικηθούν. Γρήγορα επέβαλαν την πρωτοκαθεδρία τους. Οι (συντριπτικές στην πλειονότητα) νίκες τους επί των πειραϊκών και αθηναϊκών ομάδων, κατέστησαν τον Π.Ο.Α. την καλύτερη ομάδα της Ελλάδας. Κάτι που απέδειξαν και έμπρακτα μέσα στο 1908, όταν κατέκτησαν πρώτα το πρωτάθλημα των Πανθεσσαλικών Αγώνων και στη συνέχεια, το Πρωτάθλημα Ελλάδας 1908-09.

Με έδρα στην οδό Πατησίων και χρώμα το πράσινο

Χάρη στον Γιώργο Καλαφάτη, ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος έγινε πολύ γρήγορα πόλος έλξης της αθλούμενης νεολαίας. Κάθε παιδί επιθυμούσε την εγγραφή του στον Σύλλογο και έτσι, ιδρύθηκαν και τμήματα αρχαρίων. Ως πρώτο χρώμα επιλέχθηκε το μαύρο και το άσπρο (η β΄ ομάδα φορούσε κόκκινο), ενώ στα μέσα του 1908 καθιερώθηκε το πράσινο.

Ένα χωράφι επί της οδού Πατησίων ─το οικόπεδο όπου σήμερα στεγάζεται το Οικονομικό Πανεπιστήμιο─ διαμορφώθηκε καταλλήλως και μεταμορφώθηκε σε ποδοσφαιρικό γήπεδο από τους ανθρώπους του Ομίλου. Εκεί η ομάδα προπονούνταν και έδινε αγώνες.

Ο Καλαφάτης διαιτητής

Έγγραφο του Ποδοσφαιρικού Ομίλου Αθηνών, το οποίο απέστειλε η Ε.Ο.Α. για να ειδοποιήσει τον Γεώργιο Καλαφάτη πως στις 11 Ιανουαρίου 1909 θα διαιτήτευε αγώνα στο γήπεδο του Π.Ο.Α.

Ο πρωταθλητής Ελλάδας Γιώργος Καλαφάτης

Δεν ήταν πρωταθλητής μόνο στο ποδόσφαιρο, μα και στους αγώνες στίβου, όπου λάμβανε μέρος με τα χρώματα του Π.Γ.Σ.

Οι Πανελλήνιοι Αγώνες του Σ.Ε.Α.Γ.Σ. ήταν η σημαντικότερη αθλητική ετήσια εκδήλωση. Τραβούσαν τα βλέμματα ανθρώπων από κάθε κοινωνικό στρώμα και τα ονόματα των πανελληνιονικών αποκτούσαν μυθικές διαστάσεις στα αθλητικά στέκια.

Το 1908 ήταν η καλύτερη χρονιά του Καλαφάτη στον στίβο. Έλαβε πρωτιές τόσο στους Πανθεσσαλικούς Αγώνες, όσο και στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα που ακολούθησε. Επίσης, συμμετείχε στους Πανιώνιους Αγώνες, όπου επίσης είχε εξαιρετικά αποτελέσματα. Ακολουθούν αναλυτικά τα μετάλλια του αθλητή για το 1908.

Η σύγκρουση με τον Μαρινάκη και η ίδρυση του Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου

Στα τέλη του 1909, ο Γιώργος Καλαφάτης συγκρούεται με τον πρόεδρο του Π.Ο.Α. Μαρίνο Μαρινάκη, εξαιτίας της διαφορετικής οπτικής τους για τον τρόπο διοίκησης ου Ομίλου.

Η ρήξη μεταξύ των δύο ανδρών ήταν τόσο σφοδρή που έφερε τον Σύλλογο στα πρόθυρα της διάλυσης. Ο Μαρινάκης έβαλε λουκέτο στο ασκητήριο της οδού Πατησίων και εν τέλει, ο Καλαφάτης απομακρύνθηκε ως «επαναστατικό στοιχείο»¹⁰.

Η «απάντηση» του ιδρυτή ήταν άμεση. Συγκέντρωσε τους στενούς φίλους του από το περιβάλλον του Ομίλου ─οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν και οι καλύτεροι ποδοσφαιριστές του κλαμπ─ και τους ανακοινώνει την απόφασή του, τη συνέχεια του οράματός του με διαφορετική πλέον ονομασία: Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός Όμιλος. Προσοχή στη λεπτομέρεια: επιλέγει την προηγούμενη ονομασία (Ποδοσφαιρικός Όμιλος) και αλλάζει τον τοπικό προσδιορισμό, για να υπερτονίσει πως ο Σύλλογος όχι μόνο δεν διαλύεται, αλλά επεκτείνεται⋅ από σωματείο των Αθηνών γίνεται «Πανελλήνιος».

Στην ουσία, ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος διχοτομείται στον Π.Π.Ο. του Καλαφάτη και στον παλαιό Π.Ο.Α. του Μαρινάκη. Και οι δύο διεκδικούν κάτι που σήμερα ίσως φαντάζει ασήμαντο, αλλά τα χρόνια εκείνα ήταν θέμα τιμής: να θεωρούνται φυσική συνέχεια του Ομίλου που ιδρύθηκε το 1908.

Επικράτησε… το πείσμα του Καλαφάτη

Η σύγκρουση μεταξύ τους θα διαρκέσει για δύο χρόνια. Ο Μαρινάκης επιχειρεί να λύσουν τις διαφορές τους δικαστικά, ενώ ο Καλαφάτης αγωνιστικά. Πολλάκις ο Π.Π.Ο. εξέφρασε την επιθυμία του να αγωνιστεί με τον Π.Ο.Α., όμως με διάφορες προφάσεις το εν λόγω παιχνίδι δεν πραγματοποιείται. Ως έδρα του, ο Π.Π.Ο. χρησιμοποιεί το οικόπεδο Μελισσινού που βρισκόταν στα Πατήσια, πολύ κοντά στο προηγούμενο γήπεδο.

Εξετάζοντας σήμερα από απόσταση τα γεγονότα του 1909-10, παρατηρούμε πως επικράτησε η πλευρά Καλαφάτη. Κατόρθωσε να καθιερώσει ως έτος ίδρυσης του Ομίλου το 1908 ─κάτι που κατοχυρώθηκε δικαστικά, μέσω των καταστατικών του σωματείου. Έναν αιώνα μετά, ο Σύλλογος παραμένει ενεργός, ανεπτυγμένος και αποτυπωμένος στις συνειδήσεις της φίλαθλης κοινότητας ως «το κλαμπ των πρωτοπόρων και των πρωταθλητών». Απεναντίας, ο Π.Ο.Α. του Μαρινάκη διαλύθηκε το 1912 και λίγο αργότερα, συγχωνεύθηκε με την ομάδα του Γουδή.¹¹

To 1912, o Καλαφάτης πανηγυρίζει για δεύτερη φορά, μετά το 1908-09, το Πρωτάθλημα Ελλάδας στο ποδόσφαιρο. Όμως η συνέχεια προμηνύεται δύσκολη για όλα τα αθλητικά σωματεία…

1913 – 1918: ο Καλαφάτης στην εμπόλεμη περίοδο

Από το 1913 μέχρι και το 1918, η Ελλάδα βρίσκεται σε μία συνεχόμενη εμπόλεμη κατάσταση. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος, οδηγούν τον αθλητισμό σε μαρασμό.

Γίνονται ορισμένες αθλητικές διοργανώσεις, όπως Πανελλήνιοι Αγώνες στίβου και ποδοσφαιρικά τουρνουά, όμως είναι ξεκάθαρη η φθίνουσα πορεία των σπορ.

Ο Καλαφάτης λαμβάνει μέρος στα πρωταθλήματα στίβου με τα χρώματα του Π.Γ.Σ., όπου πανηγυρίζει ομαδικές νίκες, και συνάμα ρίχνει το βάρος στην ανάπτυξη του Πανελλήνιου Ποδοσφαιρικού Ομίλου. Επιλέγει για διοικητικούς παράγοντες του Ομίλου εξέχοντα στελέχη της αθηναϊκή κοινωνίας⋅ υψηλόβαθμους αξιωματικούς, δικηγόρους, γιατρούς, καλλιτέχνες. Είναι διάχυτη πλέον η πεποίθηση πως ο Σύλλογος ξεφεύγει από τα στενά αθλητικά όρια και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του Καλαφάτη.

Παράλληλα, εντοπίζει νέους ποδοσφαιριστές, οι οποίοι αναμένεται να σηκώσουν στους ώμους τους τον Όμιλο τα επόμενα χρόνια. Οι σημαντικότεροι: Απόστολος Νικολαΐδης και Λουκάς Πανουργιάς.

Τίτλοι διά μέσω πολέμου

Το 1915, η Ε.Ο.Α. εξουσιοδότησε τον Πειραϊκό Σύνδεσμο να διοργανώσει το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Οι αγώνες ονομάστηκαν «αντί Πανελληνίου Πρωταθλήματος» και ο Π.Π.Ο., σύμφωνα με τον ιστορικό Γιώργο Κουσουνέλο, αναδείχθηκε πρώτος. Ωστόσο, επειδή τα στοιχεία δεν επαρκούν για να αποδειχτεί η πρωτιά των «πρασίνων», η ερευνητική ομάδα του Παναθηναϊκού επιλέγει να μην κατοχυρώσει τον τίτλο στον Όμιλο. Είναι ακόμα υπό διερεύνηση.

Το 1918, όσο μαινόταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, διεξήχθη στην Αθήνα το «Κύπελλον Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής». Επρόκειτο για ποδοσφαιρικούς αγώνες της Ε.Ο.Α. όπου συμμετείχαν ομάδες στελεχωμένες από το πλήρωμα γαλλικών πλοίων που είχαν ναυλοχήσει στον Πειραιά. Πρωταθλήτρια αναδείχθηκε η «ομάς Καλαφάτη».¹²

Οι σπουδές του

Κατά τη δεκαετία του ’10, ο Καλαφάτης αναπτύσσει ακατάπαυστα το πνευματικό του επίπεδο. Σπουδάζει στη Γυμναστική Σχολή. Από εκεί, το 1915 μεταπηδά στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, εξασκεί καθήκοντα γυμναστή στον Π.Γ.Σ. και στη Γυμναστική Σχολή Ναυτικών Δοκίμων…

Τα πολεμικά μετάλλια του Γιώργου Καλαφάτη.

Το 1918 στρατεύεται, όμως δεν απομακρύνεται από τον αθλητισμό. Απεναντίας, είναι ο άνθρωπος που οργανώνει τον ελληνικό στρατό αθλητικά. Διδάσκει στους στρατευμένους τα μυστικά των ομαδικών και ατομικών σπορ, στελεχώνει ομάδες ποδοσφαίρου, διοργανώνει αγώνες!

Η στρατιωτική του προσφορά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι γνωστή, ωστόσο είναι δεδομένο πως το 1920, τιμήθηκε με το Μετάλλιο της Νίκης, το οποίο απονεμήθηκε σε όσους πολέμησαν στο πλευρό των Συμμάχων.

Το 1921 παίρνει το πτυχίο του από την Ιατρική και ονομάζεται έφεδρος ανθυπίατρος¹³. Λαμβάνει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επέλασης οργανώνει για άλλη μία φορά αθλητικά τις ένοπλες δυνάμεις.

Μετά το τέλος της θητείας του, αφιερώνεται στην υπηρεσία του Βασιλικού Ναυτικού, του οποίου ήταν μόνιμος αξιωματικός. Το 1922 διορίζεται μόνιμος ανθυπίατρος του Β.Ν.

Οι ταυτόχρονοι διορισμοί ως ανθυπιάτρων των Γ. Καλαφάτη, Ι. Σταυρόπουλου και Δ. Δεμερτζή το 1922. Από την ίδρυση του Παναθηναϊκού στην Ιατρική και από εκεί στο Ναυτικό. Οι τρεις φίλοι, μια ζωή μαζί.

Τα μετάλλια και το ξίφος του Καλαφάτη… στην Ακρόπολη!

Στις 7 Μαρτίου 2017 τα πολεμικά μετάλλια και το ξίφος του Γεώργιου Καλαφάτη παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο φίλαθλο κοινό από την συγγραφική ομάδα του βιβλίου Και Χιλιάδες Τίτλοι στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Τα μετάλλια που απονεμήθηκαν στον Γιώργο Καλαφάτη κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι τα ακόλουθα:

• Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Γ’ Βαθμού
• Τάγμα του Γεωργίου Α΄
• Μετάλλιο της Νίκης 1920
• Χρυσό Αριστείο Ανδρείας
• Μετάλλιο Πολέμου 1940-41
• Τάγμα του Φοίνικος

Το ξίφος του Γιώργου Καλαφάτη εκτέθηκε σε προθήκη με παναθηναϊκά κειμήλια, στην παρουσίαση του βιβλίου «Λεωφόρος Αλεξάνδρας 160» το 2019, στον πολυχώρο του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Οξύθυμος, ξεσηκωτικός, αρχηγός!

Ο Καλαφάτης ως αρχηγός του Παναθηναϊκού ήταν αν μη τι άλλο ξεσηκωτικός. Τραγουδούσε για τον Όμιλό του και παρότρυνε τους συμπαίκτες και τους φίλους του να κάνουν το ίδιο. Η πρόγκα, τα συνθήματα, οι «ζωντανές κερκίδες» ήταν δημιούργημα του Γιώργου Καλαφάτη. Από αυτόν τα αντέγραψαν, πολλά χρόνια μετά, οι υπόλοιπες ομάδες.¹⁴

Όμως ήταν και οξύθυμος. Έχανε συχνά τον έλεγχο του εαυτού του και οδηγείτο στα κρατητήρια μετά τη διεξαγωγή αγώνων. Ήταν απίστευτα διεκδικητικός. «Δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του», γράφει ο Ευάγγελος Μελέκογλου, ο δημοσιογράφος που μελέτησε όσο κανείς άλλος τη ζωή του Καλαφάτη και κατέγραψε τη βιογραφία του.

Τα έβαζε με όλους και με όλα, όταν επρόκειτο να υπερασπιστεί τον Παναθηναϊκό. Είτε ήταν αναγνωρίσιμες προσωπικότητες του αθλητισμού είτε άσημοι φίλαθλοι, μικροί ή μεγάλοι, γίνονταν μονομιάς «εχθροί» του, όταν θεωρούσε πως «απειλούν» τον Σύλλογό του. Το 1918 συνελήφθη επειδή διαπληκτίστηκε έντονα με 14άχρονο φίλαθλο, τον οποίο τραυμάτισε.

Στο Παρίσι για… να φέρει το μπάσκετ και το βόλλεϋ

Το 1919 πραγματοποιούνται στο Παρίσι οι Διασυμμαχικοί Αγώνες.¹⁵ Επρόκειτο για μεγάλη αθλητική εκδήλωση προς εορτασμό της νίκης των Συμμάχων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Γιώργος Καλαφάτης αναλαμβάνει τη στελέχωση της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου ─μέλος της οποίας ήταν και ο ίδιος─, που λαμβάνει μέρος στους αγώνες, χωρίς τα αποτελέσματά της να είναι κολακευτικά. Ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού, μαζί με τον Απόστολο Νικολαΐδη, επιστρέφουν με εξοπλισμό, κανονισμούς και μπάλες των άγνωστων ακόμα στην Ελλάδα παιδιών, μπάσκετ και βόλλεϋ. Έτσι, ο Παναθηναϊκός (τότε ακόμα Π.Π.Ο.) γίνεται ο πρώτος ελληνικός αθλητικός σύλλογος που καλλιεργεί τα δύο σπορ.

Η μετατροπή του Ομίλου σε πολυαθλητικό σωματείο

Η περίοδος 1919-1922 είναι εξαιρετικά σημαντική για την πορεία του Ομίλου στο χρόνο. Τρία είναι τα σημαντικότερα γεγονότα που συντελούνται: α) η μετονομασία του σε Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός και Αγωνιστικός Όμιλος (δηλαδή η απόφαση να αναπτύξει περισσότερα αθλήματα), β) η επιλογή του τριφυλλιού για έμβλημα, γ) η απόκτηση οικοπέδου στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και η κατασκευή γηπέδου σε αυτό. Με λίγα λόγια πρόκειται για την περίοδο που αποτυπώθηκε η ταυτότητα του Ομίλου. Ενός πολυαθλητικού σωματείου, με έμβλημα το πράσινο τριφύλλι και «βάση» του το κέντρο της Αθήνας. Ο Καλαφάτης συμμετέχει σε όλες τις προαναφερθείσες ενέργειες.

Προπονητής της Εθνικής Ελλάδας

Το 1920 σχηματίστηκε εθνική ομάδα που θα εκπροσωπούσε την Ελλάδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας. Ο Καλαφάτης ανέλαβε την προπόνησή της, ενώ συνάμα ήταν και μέλος του προπονητικού τιμ της αθλητικής ομάδας (στίβου).

Ο Γεώργιος Καλαφάτης μεταξύ των ειδικών προπονητών της ελληνικής αποστολής για τους Ολυμπιακούς Αγώνες 1920. (Έγγραφο της εκτελεστικής επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων προς τους αθηναϊκούς συλλόγους.)

Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Καλαφάτης θα πανηγυρίσει δύο τίτλους στο ποδόσφαιρο: τα Πρωταθλήματα Ελλάδας 1920-21 και 1921-22.

«Η ομάδα όλων των Αθηνών»

Το 1922 βρίσκει τον Καλαφάτη αντιπρόεδρο του Ομίλου. Πρόεδρος είναι ο τοπιογράφος και συντηρητής έργων της Εθνικής Πινακοθήκης Γεώργιος Χατζόπουλος. Το έτος εκείνο αποφασίζεται η εκ νέου μετονομασία του Συλλόγου: Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος. Το νέο όνομα υποδηλώνει πολλά: αφενός δίνει το τοπικό στίγμα του σωματείου, την Αθήνα ─καθώς σχεδόν παράλληλα με την μετονομασία δημιουργήθηκε το γήπεδο της Λεωφόρου─ και αφετέρου γίνονται βαθύτεροι συσχετισμοί, όπως με τον «Παναθηναϊκό» του Ισοκράτη

Μία από τις πρώτες ομαδικές φωτογραφίες του Παναθηναϊκού μετά από όταν πήρε τη σημερινή του ονομασία. Ο Γ. Καλαφάτης, όρθιος, δεύτερος από τα αριστερά.

(όπου ο αρχαίος φιλόσοφος υπερτονίζει μεν την ανωτερότητα της Αθήνας, όμως συνάμα αναδεικνύει το όφελος όλης της Ελλάδας μέσα από την υπεροχή των Αθηνών), με τα «Παναθήναια» (που ήταν η σημαντικότερη αθλητική εκδήλωση της αρχαιότητας, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες) και φυσικά με το λίκνο του ελληνικού αθλητισμού, το Παναθηναϊκό Στάδιο.

Ο Καλαφάτης μέχρι και το 1926 κατέχει αξιώματα στις διοικήσεις του Ομίλου. Ορισμένες χρονιές ορίζεται αρχηγός του ποδοσφαιρικού τμήματος ή και γενικός αρχηγός όλων των τμημάτων. Ταυτόχρονα, δηλώνει «παρών» σε κάθε πρωτοπόρα κίνηση γίνεται στον χώρο του αθλητισμού. Είναι εκ των ιδρυτικών στελεχών της Ένωσης Ελλήνων Αθλητών ─ενός συνδικαλιστικού οργάνου, που υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των αθλητών─ μα και της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών (Ε.Π.Σ.Α.) το 1924, της οποίας διετέλεσε πρώτος πρόεδρος.

1926-1932: μία ταραχώδης περίοδος

Το 1926 τις καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον του Παναθηναϊκού τις έπαιρναν νέοι παράγοντες, όπως ο Πάνος Σαββίδης,ο Απόστολος Νικολαΐδης, ο Λουκάς Πανουργιάς. Ο Καλαφάτης επιχειρεί να αναλάβει ξανά τα ηνία, με τρόπους που χαρακτηρίστηκαν «επαναστατικοί». Για τον λόγο αυτό διεγράφη από τα μητρώα του Ομίλου.

Επανεγγράφηκε το 1927 και την ίδια χρονιά εκλέχθηκε μέλος της διοίκησης Δ. Δαμασκηνού. Ορίστηκε γενικός αρχηγός. Παρέμεινε στο πόστο για πολύ μικρό χρονικό διάστημα, επειδή η διοίκηση έπεσε σύντομα, λόγω μη έγκρισης του προϋπολογισμού.

Μία κηδεία, ένας γάμος και… ξανά διαγραφή του ιδρυτή

Τον Ιούνιο του 1928, βιώνει μία μεγάλη απώλεια. Ο αδελφός του Αλέξανδρος, πρώτος πρόεδρος του Ομίλου, φεύγει από τη ζωή. Τον επόμενο χρόνο, ο Γ. Καλαφάτης ανασυντάσσει τη ζωή του. Παντρεύεται τη Βασιλική Ανδροπούλου. Μάλιστα, η διοίκηση του Παναθηναϊκού αναλαμβάνει τα έξοδα του γάμου του.

Τον Φεβρουάριο του 1930, ο Καλαφάτης γίνεται πρόεδρος της Ε.Π.Ο. Ορίζεται μάλιστα ξανά προπονητής της Εθνικής Ελλάδας.¹⁶ Και τότε είναι που ξεσπά η καταιγίδα…

Τον Μάρτιο, δέχεται πολύ βαριές κατηγορίες από μέλη της διοίκησης του Παναθηναϊκού, ακόμα και από πρόσωπα του πολύ στενού του περιβάλλοντος (όπως οι Δ. Δεμερτζής και Ν. Κολοβός). Ο ιδρυτής κατηγορείται πως συνεργάστηκε «υπόγεια» με τους δύο αντιπροέδρους της Ε.Π.Ο. Αθ. Μέρμηγκα (του Ολυμπιακού) και Κ. Κωνσταντάρα (της Α.Ε.Κ.) ενάντια στα συμφέροντα του Ομίλου. Ούτε λίγο ούτε πολύ, τα μέλη του Δ.Σ. του Παναθηναϊκού τόνισαν πως όσο το Τριφύλλι προετοιμαζόταν για το πρωτάθλημα¹⁷, ο Καλαφάτης εργαζόταν εις βάρος των «πρασίνων». Έτσι, για άλλη μία φορά διεγράφη ο ιδρυτής από τον Σύλλογο.

Η ανακωχή Νικολαΐδη – Καλαφάτη το 1932

Το 1932, ξέσπασε μία νέα μεγάλη διοικητική κρίση. Η διχόνοια μεταξύ της διοίκησης Ν. Ξηρού (ο οποίος στηριζόταν από τον Απ. Νικολαΐδη) και της αντιπολίτευσης του Σταμάτη Μερκούρη έφερε τον Παναθηναϊκό στο όριο της διάλυσης. Ένα από τα επικοινωνιακά «ατού» της αντιπολίτευσης ήταν η περίπτωση Καλαφάτη και η διαγραφή του ιδρυτή.

Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1932, προς έκπληξη όλων των μελών του Ομίλου, σε μία ιστορική Γ.Σ., ο Νικολαΐδης εμφανίστηκε συμφιλιωμένος με τον Καλαφάτη. Ο ιδρυτής επανεγγράφηκε στις τάξεις του Παναθηναϊκού και ορίστηκε αντιπρόεδρος, καθ’ υπόδειξιν του Νικολαΐδη.

Συνεπώς, μέσα από επίσημα έγγραφα, αποδεικνύεται πως ουδέποτε ο Απόστολος Νικολαΐδης διέγραψε τον Γεώργιο Καλαφάτη από τον Παναθηναϊκό. Η διαγραφή έγινε από σύσσωμο το Δ.Σ. και σύμφωνα με όσα προέβλεπε το Καταστατικό του Ομίλου.¹⁸

Ο Γ. Καλαφάτης επανεκλέχθηκε αντιπρόεδρος του Παναθηναϊκού το 1933, όταν ήταν και η τελευταία χρονιά που θήτευσε μέλος του Δ.Σ.

Στην Κατοχή

Ο Καλαφάτης παρέμεινε τακτικό μέλος του Παναθηναϊκού Α.Ο. καθ’ όλη τη δεκαετία του 1930.¹⁹ Η συμμετοχή του στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο δεν είναι σήμερα γνωστή. Ενδεχομένως να βρέθηκε στο Μέτωπο, με την ιδιότητα του γιατρού ─παρότι ήταν ήδη 50 ετών. Το σίγουρο είναι πως μεταξύ των στρατιωτικών μεταλλίων του, βρίσκεται και αυτό που δόθηκε σε όσους έλαβαν μέρος στον Πόλεμο.²⁰

Εκείνα τα χρόνια, ο Καλαφάτης υπηρετούσε ως υγειονομικός αξιωματικός και διευθυντής του Θεραπευτηρίου της Βάσης Υποβρυχίων (Β.Υ.). Την περίοδο της Κατοχής «συναντάμε» τον ιδρυτή του «Συλλόγου του Μεγάλου» στον Πειραιά, όπου υπηρέτησε ως τμηματάρχης του παθολογικού τμήματος στο Ναυτικό Νοσοκομείο.²¹

Στην ενεργό παναθηναϊκή δράση επέστρεψε το 1944, όταν το Δ.Σ. του Παναθηναϊκού τού πρότεινε να συνεργαστούν και να γίνει γιατρός του Ομίλου. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια, που οι σοβαρές αρρώστιες από την ασιτία, το κρύο και τις κακουχίες, ταλαιπωρούσαν τους Έλληνες αθλητές, ο Παναθηναϊκός ευτύχισε να έχεις στις τάξεις του έναν εξαιρετικό γιατρό, όπως ο Καλαφάτης, που παρείχε αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του.²²

Παράλληλα, το 1944, ο Κ. Καλαφάτης μαζί με τον Λ. Πανουργιά, ορίστηκαν αντιπρόσωποι του Ομίλου στην Ε.Π.Ο.

Μετά την Κατοχή, το 1947, θα προαχθεί σε πλοίαρχο του Βασιλικού Ναυτικού. Μερικά χρόνια αργότερα θα αναρριχηθεί  μέχρι και τον ανώτατο βαθμό του υποναυάρχου.²³

Ο θάνατος του ιδρυτή

Μεταπολεμικά, ο Γ. Καλαφάτης θα τιμηθεί πολλές φορές για την προσφορά του στον Παναθηναϊκό και γενικότερα στον ελληνικό αθλητισμό.

Ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού Γιώργος Καλαφάτης βραβεύει, το 1959, τον ποδηλάτη του Ομίλου Πάρι Τσαφαντάκη για τις αγωνιστικές του επιτυχίες. Στο βάθος διακρίνεται η επιφανής φίλαθλος και στέλεχος του Παναθηναϊκού Μαρίκα Ασδέρη και δεξιά, ο Κωνσταντίνος Παπαναστασίου. (Από το αρχείο του Πάρι Τσαφαντάκη.)

Ο Καλαφάτης έφυγε από τη ζωή στις 19 Φεβρουαρίου 1964. Δεν πρόλαβε για λίγους μήνες να δει το «δημιούργημά του» να κατακτά αήττητο το πρωτάθλημα της Α΄ Εθνικής Κατηγορίας. Στη μνήμη του διοργανώθηκαν αγώνες ποδοσφαίρου, στίβου και σκακιού.

Τον Ιούλιο του 1978, στη σημαντικότερη και πιο λαμπρή δεξίωση στην ιστορία του Ομίλου, που διοργανώθηκε στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας για την επέτειο της 70αετηρίδας του Συλλόγου, ο Απόστολος Νικολαΐδης χαρακτήρισε τον Γιώργο Καλαφάτη «Μεγάλο ευεργέτη» του Συλλόγου και παρέδωσε στη σύζυγό του, τη Βασιλική, το Χρυσό Τριφύλλι²⁴.

Ασέβεια στη μνήμη Καλαφάτη από τον Δήμο Αθηναίων

Ο οικογενειακός τάφος του Γεώργιου Καλαφάτη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών ήταν για δεκαετίες μνημείο μεγάλης ιστορικής σημασίας. Εκεί είχε ταφεί ο άνθρωπος που βοήθησε όσο ελάχιστοι στην πρόοδο του ελληνικού αθλητισμού και ειδικά στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου. Εκεί είχε ταφεί ένας λαμπρός επιστήμονας που βρέθηκε με αυτοθυσία σε πολεμικά μέτωπα και αναδείχθηκε σε ανώτατο αξιωματικό του Ναυτικού. Και φυσικά, εκεί είχε ταφεί ο ιδρυτής του δημοφιλέστερου αθλητικού σωματείου της πόλης.

Ακολουθώντας το γράμμα του νόμου, ο δήμος Αθηναίων θεώρησε πως ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού δεν αξίζει «τιμής ένεκεν» ─όπως τόσοι και τόσοι επιφανείς άνδρες─ την παραχώρηση του τάφου του και προέβη σε μία πράξη που προκάλεσε σωρεία αρνητικών σχολίων: την καταστροφή της μαρμάρινης πλάκας του τάφου, όταν ήταν αδύνατο να αποπληρωθεί το ενοίκιο στο Α΄ Νεκροταφείο²⁵.

Η αποκάλυψη αυτή έγινε το 2008 στην εφημερίδα «Η Πράσινη» από τον δημοσιογράφο Γιώργο Σαριδάκη. Το 2015, η ιστοσελίδα paoabroad.com επανέφερε το ζήτημα με περισσότερα αποκαλυπτικά στοιχεία.

Ιθύνοντες του Δήμου Αθηναίων δεσμεύθηκαν δημοσίως πως θα επανορθώσουν για την απρέπεια στη μνήμη του Καλαφάτη. Ωστόσο, παρέμειναν στις δεσμεύεις…

Οι διοικητικές θέσεις / αξιώματα του Γεώργιου Καλαφάτη

Στον Παναθηναϊκό
Μεγάλος Ευεργέτης
1908 Ιδρυτής – Αρχηγός²⁶
1910-11 Γενικός Αρχηγός
1920-21 Γενικός Αρχηγός
1921-22 Β΄ Αντιπρόεδρος
1922-23 Αρχηγός Ποδοσφαίρου
1924-25 Γενικός Αρχηγός
1927-28 Γενικός Αρχηγός
1928-29 Μέλος Δ.Σ.
1929-30 Β΄ Αντιπρόεδρος
1932-33 Α΄ Αντιπρόεδρος

Στην Ε.Π.Ο.
Επίτιμος Πρόεδρος
1929-30 Πρόεδρος

Στην Ε.Π.Σ.Α.
1923-24 Πρόεδρος

Οι επίσημοι πανελλήνιοι ομαδικοί τίτλοι του Γ. Καλαφάτη

Ποδόσφαιρο
Πρωταθλήματα Ελλάδας
1906 (με τον Εθνικό Γ.Σ.)
1909, 1912, 1921, 1922 (με τον Παναθηναϊκό

Πανθεσσαλικοί Αγώνες 1908
Κύπελλον Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής 1918

Μπάσκετ
Πρωτάθλημα Ελλάδας 1921

Βόλλεϋ
Πρωτάθλημα Ελλάδας 1921

Στίβος
Πρωταθλήματα Ελλάδας
1907-1909, 1911, 1912, 1914, 1917, 1919 (με τον Π.Γ.Σ.)
1921 (με τον Παναθηναϊκό)

Πηγές / σημειώσεις

1. Πρόκειται για τον Εθνικό Γυμναστικό Σύλλογο.
2. Δελτίο των σχολικών αγώνων 1906, Ε.Ο.Α.
3. Πληροφορίες για τη σχολή και το πλαίσιο στο οποίο ιδρύθηκε και λειτουργούσε υπάρχουν στον σύνδεσμο www.eriande.elemedu.upatras.gr. Πρέπει, πάντως, να σημειωθεί πως σύμφωνα με διαφορετικές πηγές, το 1906 ο Καλαφάτης ήταν μαθητής του Δ΄ Γυμνασίου Αθηνών. Ενδεχομένως να εγγράφηκε στη Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο. Όπως και να ‘χει, είναι δεδομένο πως το 1906, αγωνίστηκε στους Σχολικούς Αγώνες, ως μαθητής της Βιομηχανικής και Εμπορικής Ακαδημίας.
4. Έχουν μείνει στην ιστορία ως Μεσολυμπιακοί Αγώνες ή Μεσολυμπιάδα.
5. Γιώργος Καλαφάτης, ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού, Ευάγγελος Μελέκογλου, Νέα Εκδοτική (2011).
6. Βλ. σημ. 5.
7. To 1910, ο Π.Γ.Σ. διέλυσε το ποδοσφαιρικό του τμήμα επειδή θεωρήθηκε ότι «απομακρύνει τους μαθητάς από των τακτικών γυμναστηρίων προς προφανή ζημίαν της αληθούς γυμναστικής και αυτών τούτων των ατάκτως ανά τας οδούς και τας ρύμας της πόλεως ποδοσφαιριζόντων νεανιών και παίδων» (πηγή: Αθλητισμός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας, Χριστίνα Κουλούρη, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, 1997).
8. Ενδέχεται η πραγματική ονομασία του κλαμπ να ήταν Ποδοσφαιρικός Όμιλος «Αθήναι», καθώς έτσι γράφει στην επίσημή του σφραγίδα.
9. Τα υπόλοιπα μέλη του Π.Ο.Α., εκείνα τα χρόνια, που ήταν συνάμα και διαιτητές, είναι οι Κάμπελ, Κουτρουμπής, Καϊνάρος, Γουλιμής, Νικολόπουλος ενώ ο πρόεδρος Μαρινάκης έχει διαιτητεύσει σε αγώνες πόλο.
10. Αρχείο περιοδικού Η Νίκη, 1909-10
11. Ο δε Μαρινάκης επέστρεψε στις τάξεις του Παναθηναϊκού τη δεκαετία του ’20 και το 1928, ως στέλεχος της διοίκησης, διοργάνωσε τη δεξίωση για τον εορτασμό των 20 ετών του Ομίλου. Μεγαλύτερη απόδειξη προς τους «περί χρονολογίας ίδρυσης αμφισβητίες» δεν υπάρχει…
12. Υπό προϋποθέσεις, η διοργάνωση θα μπορούσε να θεωρηθεί Πρωτάθλημα Ελλάδας, καθώς δεν διεξήχθη άλλη επίσημη εκείνη τη χρονιά.
13. Εφ. «Εμπρός», 25 Απριλίου 1921.
14. Αναμνήσεις του Ευάγγελου Σταμάτη στην εφημερίδα «Παναθηναϊκός» το 1955.
15. Ή Πανσυμμαχικοί Αγώνες.
16. Εφ. «Μακεδονία», 8 Μαρτίου 1930.
17. Tο οποίο τελικά κατέκτησε -ήταν το πρώτο του στην «μετά Ε.Π.Ο.» εποχή.
18. H συγκεκριμένη φήμη (περί διαγραφής από τον Νικολαΐδη) ξεκίνησε από μυθεύματα στην έκδοση για την Ιστορία του Συλλόγου που κυκλοφόρησε το 1968 (δηλαδή επί Χούντας). Τα μυθεύματα αυτά διαιωνίστηκαν με τη μέθοδο της «αντιγραφής / επικόλλησης» τα επόμενα χρόνια.
19. Το 1940, το όνομά του υπάρχει στο νέο Καταστατικό του Ομίλου, όπου καταγράφονται όλα τα τακτικά μέλη.
20. Αρχείο Παναθηναϊκού Α.Ο.
21. Λεωφόρος Ηρώων, Ανδρέας Οικονόμου, Κάπα Εκδοτική, 2014.
22. Στο ίδιο.
23. Βλ. σημ. 5.
24. Πρόκειται για την ύψιστη παναθηναϊκή τιμή.
25. Επειδή δεν ήταν εν ζωή κανένας συγγενής του Καλαφάτη για να πληρώνει το ενοίκιο, ο τάφος παραχωρήθηκε σε άλλη οικογένεια.
26. Υπαρχηγός μετά την έλευση του Τζ.Σ. Κάμπελ.