Το «τέταρτο στοιχείο» του Παναθηναϊκού… Αναζητώντας τους «χαμένους» προπονητές
Οι προπονητές του Παναθηναϊκού στο μπάσκετ

Του Ανδρέα Οικονόμου

Το paopedia.gr, ως ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης απέναντι στο ένδοξο τμήμα του Ομίλου, παρουσιάζει ένα αποκαλυπτικό αφιέρωμα, το οποίο αλλάζει… τη μισή προπονητική ιστορία του Παναθηναϊκού!

Κι όμως… Όσα γνωρίζατε για τους προπονητές του Τριφυλλιού στο μπάσκετ από  το 1920 έως το 1962, δεν ισχύουν! Ένα τεράστιο κενό και φοβερά ιστορικά λάθη απλώνονται πάνω από τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες! Κανείς δεν γνωρίζει σήμερα ποιοι ήταν στην πραγματικότητα οι προπονητές του Παναθηναϊκού. Ποιοι είναι οι άνθρωποι που έβαλαν τα πρώτα, στέρεα υλικά και έθεσαν τα θεμέλια της μεγαλύτερης ελληνικής ομάδας όλων των εποχών. Κανείς δεν τους γνωρίζει, διότι ποτέ δεν σημειώθηκαν τα σωστά ονόματα και οι σωστές χρονολογίες.

Ας ξεκινήσει το ταξίδι μας στον χρόνο…

Εισαγωγικό σημείωμα…

Στον αθλητισμό, όπως και σε κάθε κοινωνική έκφανση, ισχύει μία σταθερά: με την ίδια ευκολία που μπορεί να ανέβεις στην κορυφή, κάποια στιγμή θα γκρεμοτσακιστείς από αυτήν. Στην περίπτωση του μπάσκετ, ο κύκλος της επιτυχίας επιβεβαιώνεται από δεκάδες παραδείγματα. Γιουγκοπλάστικα, ΑΣΚ Ρίγα, Ίνις Βαρέζε, Καντού, είναι ορισμένες από τις ομάδες που άλλοτε κυριαρχούσαν στο διεθνές στερέωμα, ενώ σήμερα είναι εξαφανισμένες από τον μπασκετικό χάρτη. Αλλά και στα εγχώρια… υπάρχει το παράδειγμα του πάλαι ποτέ «αυτοκράτορα» Άρη, αλλά και το πιο σύγχρονο του Ολυμπιακού, ο οποίος πλέον παίζει στην Α2.

Ο Παναθηναϊκός, όμως…

Ο Παναθηναϊκός είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Είναι η μοναδική περίπτωση σωματείου που, μεταπολεμικά, συνεχίζει να κατακτά αδιάκοπα τίτλους, σε κάθε δεκαετία. Είναι η ομάδα που οι επιδόσεις της καταρρίπτουν κάθε λογική. Κάθε στατιστική πιθανότητα. Το Τριφύλλι δεν επιτρέπει στον φθοροποιό χρόνο να το αγγίξει. Λες και ένα αόρατο μαγικό πέπλο προστατεύει τον Σύλλογο Μεγάλο και τον κρατάει διαρκώς στο υψηλότερο επίπεδο.

Όμως επειδή οι «υπερφυσικές δυνάμεις» ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας, κάθε μυστήριο έχει την απάντησή του. Για την περίπτωση του Παναθηναϊκού δεν χρειάζεται πολύ σκέψη για να δοθεί αυτή η απάντηση. Είναι οι εξής λέξεις: κόσμος – διοίκηση – παίκτες – προπονητές.

Το Τριφύλλι είναι η ομάδα που καλλιέργησε, όσο καμία άλλη, την αρμονική συνύπαρξη των «τεσσάρων στοιχείων». Γιατί οι παράγοντές του –κάποτε ο Απόστολος Νικολαΐδης και ο Λουκάς Πανουργιάς και μετέπειτα, ο Παύλος και ο Θανάσης Γιαννακόπουλος– ήταν οραματιστές. Προσπερνούσαν το χθες, εργάζονταν σκληρά στο σήμερα και έχτιζαν το αύριο και το μεθαύριο.

Ήξεραν πως δεν αρκούν οι καλύτεροι παίκτες για να οικοδομηθούν σπουδαίες ομάδες. Απαιτείται η αγαστή συνεργασία με προπονητές που θα ηγούνται στα δύσκολα. Και πάνω απ’ όλα, απαιτείται η ειλικρινής και δίχως φραγμούς αγάπη των φιλάθλων. Μία αγάπη που δεν χαρίστηκε, ούτε αγοράστηκε  – όπως ίσως συμβαίνει σε άλλα σωματεία. Μα κερδήθηκε. Και γι’ αυτό δεν πρόκειται να σβήσει ποτέ.

Ένα μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο paopedia.gr. Χειρόγραφες σημειώσεις του Απόστολου Νικολαΐδη. Για το έτος 1920 καταγράφει: «Εισαγωγή Basket – Volley. Πρώτος εγώ…»

Ας εξετάσουμε, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, τα «τέσσερα στοιχεία» που συνθέτουν το τμήμα μπάσκετ του Παναθηναϊκού. Δεν πρέπει να υπάρχει φίλαθλος (υποστηρικτής οποιασδήποτε ομάδας) που να μην νοιώθει δέος και σεβασμό μπροστά στα ονόματα Παύλος και Θανάσης Γιαννακόπουλος. Και αντιστοίχως, δεν θα βρεις πουθενά ανά τον κόσμο, οπαδό που να μην κάνει βαθιά υπόκλιση στους οπαδούς της Θύρας 13. Ο παλμός της εξέδρας, τα συνθήματα, οι εκδηλώσεις λατρείας προς την ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού, γίνονται συχνά αντικείμενο συζήτησης σε ξένα site και κοινότητες. Και ποιος άραγε δεν θαυμάζει τους παίκτες που γιγάντωσαν τον Σύλλογο Μεγάλο: από τον Γιάννη Λάμπρου και τον Φαίδωνα Ματθαίου στον Γιώργο Κολοκυθά, τον Απόστολο Κόντο και τον Τάκη Κορωναίο. Και από τον Φραγκίσκο Αλβέρτη και τον Δημήτρη Διαμαντίδη, στον Σαρούνας Γιασικεβίτσιους και τον Νικ Καλάθη

Όμως κάτι λείπει. Το «τέταρτο στοιχείο». Οι προπονητές. Είναι οι άνθρωποι που καθοδήγησαν. Που έχτισαν. Αναμφίβολα, ο σημαντικότερος ακούει στο όνομα Ζέλιμιρ Ομπράντοβιτς. Και ο πιο ξακουστός παγκοσμίως, μετά τον Ζοτς, είναι ο τεχνικός που τώρα δημιουργεί τις επιτυχίες του μέλλοντος: ο Ρικ Πιτίνο. Όμως ποιοι ήταν οι διάδοχοί τους; Όσο πιο πίσω στον χρόνο ταξιδεύουμε, ξεπερνώντας και τις εποχές των θρυλικών Κώστα Πολίτη και Κώστα Μουρούζη, αρχίζουν τα δύσκολα.

Σε όλες τις σχετικές λίστες, τόσο στο διαδίκτυο όσο και σε έντυπες εκδόσεις, απουσιάζουν εξέχοντα ονόματα της «πράσινης» ιστορίας, ενώ πολλοί τεχνικοί που υπηρέτησαν το Τριφύλλι τοποθετούνται χρονικά σε λάθος σεζόν και κατά συνέπεια, καρπώνονται επιτυχίες (ακόμη και πρωταθλήματα Ελλάδας) που στην πραγματικότητα κατέκτησαν άλλοι προπονητές.

Το Panathinaikos Pedia ερεύνησε κάθε διαθέσιμη πηγή, βιβλία πρακτικών, έγγραφα ομοσπονδιών, και με μεγάλο ενθουσιασμό, δημοσιεύει –για πρώτη φορά– το… τέταρτο στοιχείο. Τους «χαμένους» προπονητές μπάσκετ του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου από το 1920 μέχρι το 1962.

Η παρακάτω λίστα επιδέχεται μελλοντικό εμπλουτισμό, ωστόσο μετά βεβαιότητας αποτελεί την πιο πλήρη και εμπεριστατωμένη μέχρι στιγμής καταγραφή των προπονητών του Τριφυλλιού στο μπάσκετ, δεδομένου ότι στηρίζεται σε επίσημα έγγραφα.

Εκτός των ονομάτων των προπονητών και των ετών που υπηρέτησαν αυτοί τον Σύλλογο, καταγράφονται συνοπτικά ορισμένες πληροφορίες για τους ίδιους και την εκάστοτε εποχή. Όλα αυτά θα αναπτυχθούν σε μελλοντικά λήμματα του paopedia.gr.

Ιδρυτές 1919-1920

Γιώργος Καλαφάτης – Απόστολος Νικολαΐδης

Οι προπονητές του Παναθηναϊκού στην πρώτη εποχή (1920-1937)

1920      Παναγής Γιαννουλάτος

Πρώτος προπονητής του νεοσύστατου τμήματος μπάσκετ του Παναθηναϊκού ανέλαβε ο –μετέπειτα εφοπλιστής και ευεργέτης του Ομίλου– Παναγής Γιαννουλάτος. Οι προπονήσεις γίνονταν στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

1923      Απόστολος Νικολαΐδης

Ο 27άχρονος τότε Νικολαΐδης έγινε το 1923 γενικός αρχηγός ασκήσεων και αμερικανικών παιδιών, αναλαμβάνοντας τη διάδοση του μη δημοφιλούς ακόμα σπορ, τόσο στους αθλητές του Ομίλου όσο και ευρύτερα στη φίλαθλη Αθήνα.

1926      Κωνσταντίνος Νιάτας

Ο Κώστας Νιάτας ανέλαβε γυμναστής των αθλητών και των ποδοσφαιριστών του Ομίλου. Ως «αθλητές» αποκαλούνταν οι αθλούμενοι στον στίβο και στις αθλοπαιδιές (μπάσκετ και βόλλεϋ). Παρ’ ότι στο ποδόσφαιρο υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ προπονητών – γυμναστών, στις αθλοπαιδιές και στον στίβο ρόλο προπονητή είχε ο γυμναστής.

1930      Ιωάννης Τσακίρης

To 1930, ο Παναθηναϊκός δημιούργησε γήπεδα μπάσκετ, βόλλεϋ και τέννις, σε έκταση ακριβώς δίπλα από το ποδοσφαιρικό γήπεδο της Λεωφόρου. Εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το πάρκινγκ της οδού Παναγή Κυριακού. Στη νέα αυτή εποχή, ιθύνων νουν και προπονητής του τμήματος μπάσκετ του Συλλόγου ήταν ο Ιωάννης Τσακίρης, γυμναστής της Χ.Α.Ν. και προσωπικός φίλος του Απόστολου Νικολαΐδη

Επανίδρυση από τον  εθνικό ήρωα Δημήτρη Γιαννάτο
Οι προπονητές από το 1938 έως το 1962

Από τα μέσα του ’30, το τμήμα βρισκόταν σε αδράνεια και συμμετείχε μόνο σε αγώνες χαμηλών κατηγοριών. Ωστόσο το 1937 επανασυστάθηκε από τον Δημήτρη Γιαννάτο, τον άνθρωπο που λίγα χρόνια αργότερα, εκτελέστηκε, μαζί με τον Γιούρι Ιβάνωφ, από τους Γερμανούς κατακτητές.

1938      Χρήστος Σβολόπουλος – Χρήστος Χριστοδούλου

Όποια πέτρα κι αν σήκωνες στον ελληνικό αθλητισμό προπολεμικά, καθώς και στα πρώτα μεταπολεμικά έτη, θα συναντούσες κάτω από αυτήν το όνομα του Χρήστου Σβολόπουλου. Το 1938, ο μετέπειτα καταξιωμένος αθλητικογράφος ήταν προπονητής πολλών τμημάτων του Παναθηναϊκού, μεταξύ των οποίων και του μπάσκετ. Συνεργάτης του ήταν ο Χρήστος Χριστοδούλου, παλαιά δόξα του Τριφυλλιού στο ποδόσφαιρο και αργότερα, επί σειρά πολλών ετών, μασέρ και φυσιοθεραπευτής του Ομίλου.

1943       Άγγελος Φιλίππου

Επρόκειτο για τον πλέον δραστήριο παράγοντα του Τριφυλλιού, χάρη στον οποίο άνθισαν δεκάδες αθλήματα. Από το βόλλεϋ και το πινγκ πονγκ έως την ποδηλασία και τη σκοποβολή. Ήταν επιπλοποιός στο επάγγελμα. Αν και συνήθως είχε υπό την εποπτεία του διάφορα τμήματα ως αρχηγός (έφορος), την τραγική περίοδο της Κατοχής προπονούσε τους μπασκετμπολίστες του Παναθηναϊκού.

1944      Μάικ Στεργιάδης

Από το 1944 έως και τον Νοέμβριο του 1946 προπονητής του ένδοξου τμήματος ήταν ο Μάικ (τότε τον αποκαλούσαν αγγλιστί Μάικλ) Στεργιάδης. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του πρώιμου ελληνικού μπάσκετ. Ενώ αυτός ήταν ο άνθρωπος που «έχτισε» την ομάδα του Παναθηναϊκού μεταπολεμικά και κατέκτησε τίτλους με τους «πράσινους», το όνομά του λανθασμένα δεν καταγράφεται στις σχετικές λίστες.

1947       Χρήστος Σβολόπουλος

Τον Ιανουάριο του 1947 τα ηνία του τμήματος έλαβε ξανά ο Χρήστος Σβολόπουλος, ο οποίος οδήγησε την ομάδα στην κατάκτηση του Πρωταθλήματος Ελλάδας.

1947       Τ. Αυγουστίδης

Για τον Τ. Αυγουστίδη δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες και ακόμη και το μικρό του όνομα είναι υπό διερεύνηση. Παρέμεινε πάντως παραπάνω από έναν χρόνο προπονητής του Παναθηναϊκού (από τον Οκτώβριο του 1947 έως τις αρχές του 1949).

1949      Γιάννης Λάμπρου – Μίσσας Πανταζόπουλος (παίκτες-προπονητές)
1950      Γιάννης Λάμπρου (παίκτης-προπονητής)

Στην πραγματικότητα, η ομάδα έφτασε στην κατάκτηση του πρωταθλήματος Ελλάδας 1949-50… δίχως να έχει προπονητή! Ο Γιάννης Λάμπρου –σε συνεργασία ανά διαστήματα με τον Μίσσα Πανταζόπουλο– καθοδηγούσε τους συμπαίκτες τους, όμως δεν ήταν επίσημα προπονητής. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από τον αθλητικό Τύπο, με την εφημερίδα «Αθλητισμός της Ελλάδος» να εξυμνεί, σε φύλλο της 20ής Δεκεμβρίου 1950, τους παίκτες που κατόρθωσαν να πετύχουν τόσο πολλά χωρίς επίσημο προπονητή. Όσο για τις προπονήσεις, αυτές γίνονταν στο γήπεδο της Λεωφόρου.

Ο Γιάννης Λάμπρου καθοδηγεί τους συμπαίκτες του, ελλείψει προπονητή της ομάδας. Φωτογραφία από το αρχείο της εφημερίδας «Αθλητισμός της Ελλάδος», Δεκέμβριος 1950.

Ο Γιάννης Λάμπρου καθοδηγεί τους συμπαίκτες του, ελλείψει προπονητή της ομάδας. Φωτογραφία από το αρχείο της εφημερίδας «Αθλητισμός της Ελλάδος», Δεκέμβριος 1950.

1950       Γιάννης Χατζηθεοδώρου

Ο ιεροφάντης του προπολεμικού μπάσκετ και ακούραστος εργάτης του προσφυγικού αθλητισμού Γιάννης Χατζηθεοδώρου ανέλαβε την προπόνηση του Παναθηναϊκού το 1950 και τον οδήγησε στην κατάκτηση του Πανελλήνιου Πρωταθλήματος 1951 και του Πρωταθλήματος Αθηνών-Πειραιώς την επόμενη χρονιά.

1953      Στέλιος Αρβανίτης (παίκτης-προπονητής)

Ο Στέλιος Αρβανίτης ήταν ο παίκτης με τη μεγαλύτερη και ταχύτερη εξέλιξη προπολεμικά. Το σουλούπι του δεν θύμιζε μπασκετμπολίστα και δεχόταν συχνά τα πειράγματα των συναθλητών του. Δούλεψε όμως σκληρά και εξελίχθηκε σε κορυφαίο σκόρερ του Παναθηναϊκού και αναπόσπαστο μέλος της Εθνικής Ελλάδας. Ήταν τόσο μεγάλη η αφοσίωσή του στο άθλημα, που το 1953 –όντας ακόμα καλαθοσφαιριστής του Τριφυλλιού– η διοίκηση το πρότεινε να γίνει και προπονητής της ομάδας.

1955       Μίσσας Πανταζόπουλος

Οι Μίσσας Πανταζόπουλος και Νίκος Μήλας σε αποστολή του Παναθηναϊκού στην Αίγυπτο το 1950.

Την 1η Οκτωβρίου 1955, ανέλαβε την προπόνηση του Παναθηναϊκού ο παλιός άσσος της ομάδας Μίσσας Πανταζόπουλος. Επρόκειτο για μία από τις δυσκολότερες περιόδους του Τριφυλλιού, εξαιτίας συνεχών διενέξεων μεταξύ παικτών και διοίκησης, αλλά και επειδή το τμήμα έμεινε «άστεγο» και περιφερόταν από γήπεδο σε γήπεδο (έκανε προπονήσεις μέχρι και… σε παιδική χαρά), μην μπορώντας να στεριώσει πουθενά.

1960      Νίκος Μήλας

Με τον Παναθηναϊκό να έχει πλέον το δικό του κλειστό γήπεδο, τον Τάφο του Ινδού, ο Σύλλογος Μεγάλος μπαίνει σε μία νέα εποχή, γεμάτη τίτλους και δάφνες, με προπονητή του, αρχικά, τον παλιό πρωταθλητή Νίκο Μήλα.

1961      Μίμης Στεφανίδης
1962      Κίμων Αγάθος

Το 1961-62, ο Παναθηναϊκός αναδείχθηκε πρωταθλητής Ελλάδας. Μερίδιο της επιτυχίας αναλογεί και στον Μίμη Στεφανίδη, που καθόταν στον πάγκο προτού τον αντικαταστήσει ο Κίμων Αγάθος. Ο πρώτος είναι ο πατέρας της παρουσιάστριας Τατιάνας Στεφανίδου.

Η συνέχεια είναι γνωστή… Τον Κίμωνα Αγάθο διαδέχθηκε ο Πάνος Κουκόπουλος ως παίκτης-προπονητής και οδήγησε το Τριφύλλι σε νέες ένδοξες στιγμές – με σημαντικότερη την κατάκτηση του Τουρνουά του Πανελληνίου, η οποία ισοδυναμούσε σε βαθμό δυσκολίας με final-4 ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, καθώς οι «πράσινοι» κέρδισαν μεγαθήρια του πανίσχυρου τότε ιταλικού και γιουγκοσλαβικού μπάσκετ. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία του τριφυλλιού απέναντι σε ξένες ομάδες. Ακολούθησαν δεκάδες ακόμη. Και είμαστε βέβαιοι, ότι, όσο δεν διαταράσσεται η ισορροπία ανάμεσα στα «τέσσερα στοιχεία», το μέλλον θα συνεχίσει να είναι αντάξιο του παρελθόντος.