Το Πρωτάθλημα Αθηνών ήταν το σημαντικότερο και πιο συναρπαστικό τοπικό πρωτάθλημα της χώρας, με βαθμό δυσκολίας σαφώς δυσκολότερο από των υπόλοιπων αντίστοιχων διοργανώσεων (Θεσσαλονίκης, Πειραιά). Διοργανώτρια ήταν η Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών (Ε.Π.Σ.Α.).
Μέχρι το 1959, οι πρώτες ομάδες του Πρωταθλήματος Αθηνών προκρίνονταν στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα. Ο Παναθηναϊκός είναι ο πολυτροπαιούχος της διοργάνωσης με 17 κατακτήσεις. Ακολουθούν η Α.Ε.Κ. και ο Απόλλων Σμύρνης με τέσσερις κατακτήσεις.
Περιεχόμενα
Τα πρώτα χρονια του Πρωταθλήματος Αθηνών
Η πρώτη διοργάνωση της Ε.Π.Σ.Α. πραγματοποιήθηκε το 1924, μετά τη διάσπαση της Ποδοσφαιρικής Ένωσης Αθηνών-Πειραιώς. Συμμετείχαν οι Παναθηναϊκός, Απόλλων, Μίλων, Πανιώνιος και Αθηναϊκός. Πρωταθλητής σε εκείνο το παρθενικό πρωτάθλημα αναδέιχθηκε ο Απόλλων.
Από την επόμενη σεζόν, το Τριφύλλι θα εγκαταστήσει την πρωτοκαθεδρία του. Ο Παναθηναϊκός θα αναδειχθεί Πρωταθλητής Αθηνών το 1924-25, το 1925-26 και το 1926-27. Μεγάλος ηγέτης της ομάδας εκείνα τα χρόνια ήταν ο αμυντικός του Απόστολος Νικολαΐδης, ενώ ξεχώριζαν επίσης οι Σωτήρης Ασπρογέρακας, Λουκάς Πανουργιάς, Μιχάλης Βασιλείου, Κώστας Ανδρίτσος και άλλοι.
Η… φαρσοκωμωδία του 1928
Το 1928, οι Παναθηναϊκός, Α.Ε.Κ. και Ολυμπιακός αποσκιρτούν από τις τάξεις της Ε.Π.Ο. Σε μία περίοδο με πολλές και συνεχείς αναταράξεις, διοργανώνεται Πρωτάθλημα Αθηνών, χωρίς καμία σχεδόν δυνατή ομάδα.
Εκτός απο τους Παναθηναϊκό και Α.Ε.Κ., απουσιάζουν και οι Απόλλων και Αθηναϊκός, οι οποίοι είχαν ακολουθήσει τους δύο ισχυρούς.
Έτσι, πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Ατρόμητος, ο οποίος τέθηκε αντιμέτωπος με την ομάδα του Γουδή, τον Αίαντα και την Αρμενική Ένωση…
Αντώνης Τσολίνας – Άγγελος Μεσσάρης: οι μεγάλοι βομβαρδιστές του Παναθηναϊκού
Θα ακολουθήσουν τρία συνεχόμενα πρωταθλήματα για τον Παναθηναϊκό. Θα αναδειχθεί πρωταθλητής τις χρονιές 1929, 1930, 1931.
Το 1928-29, το Τριφύλλι θα στηριχθεί επιθετικά σε έναν πολύ σπουδαίο ποδοσφαιριστή, τον Αντώνη Τσολίνα, ο οποίος θα σημειώσει οκτώ γκολ (εκ των οποίων τα τέσσερα κατά της Α.Ε.Κ. – τελικό σκορ 4-2 στις 18 Νοεμβρίου 1928).
Από την επόμενη περίοδο θα λάμψει το άστρο του Άγγελου Μεσσάρη, το όνομα του οποίου θα συνδεθεί με τον Παναθηναϊκό όσο κανενός άλλου τα προπολεμικά χρόνια. Ο Μεσσάρης θα αναδειχθεί πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος Αθηνών το 1930 με 13 γκολ (χάρη στα οποία προκρίθηκε στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα, το οποίο κατέκτησε). Την ίδια επιτυχία θα επαναλάβει και το 1931, πάλι με 13 γκολ.
Τα επόμενα δύο χρόνια πραγματοποιήθηκε —πειραματικά— πανελλήνιο πρωτάθλημα Εθνικής Κατηγορίας. Σε αυτό συμμετείχαν οκτώ σύλλογοι των ιδρυτικών ενώσεων της Ε.Π.Ο. —μεταξύ των οποίων και ο Παναθηναϊκός—, οι οποίοι δεν αγωνίστηκαν στα τοπικά πρωταθλήματα. Έτσι, το 1931-32 και το 1932-33 πρωταθλήτρια ομάδα αναδείχθηκε αυτή του Π.Ο. Γουδή, απουσία του Παναθηναϊκού, της Α.Ε.Κ. και του Απόλλωνα.
Οι αρχισκόρερ Μπαλτάσης, Μηγιάκης, Τριανταφύλλης
Το 1934, ο Παναθηναϊκός επανήλθε στη διοργάνωση, την οποία και κατέκτησε με πρώτους σκόρερ τους Δημήτρη Μπαλτάση και Παναγιώτη Σουρμελή (από επτά γκολ έκαστος). Ο πρώτος θα πετύχει συνολικά 54 γκολ στον θεσμό, αγωνιζόμενος από το 1929 έως το 1940.
Την επόμενη περίοδο (1934-35) το πρωτάθλημα Αθηνών δεν ολοκληρώθηκε, ενώ το 1936 πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Α.Ο. Αστέρας Γκύζη.
Εκτός του Δ. Μπαλτάση, τα χρόνια εκείνα μεσουρανούσαν πολλοί ακόμα σπουδαίοι επιθετικοί. Οι Τάκης Τριανταφύλλης και Αντώνης Μηγιάκης είναι οι πιο ξακουστοί.
Με αυτούς τους παίκτες να ηγούνται και τον προπονητή Γιόζεφ Κιούνσλερ να καθοδηγεί, ο Παναθηναϊκός πανηγύρισε το πρωτάθλημα του 1937 και του 1939.
Στο πρωτάθλημα του 1938 νικητής αναδείχθηκε ο Απόλλων, ενώ το 1940, η Α.Ε.Κ.
Το πρωτάθλημα Αθηνών μεταπολεμικά
Το πρωτάθλημα του 1940-41 διεκόπη μόλις ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής δε διεξήχθη Πρωτάθλημα Αθηνών. Το 1945, η διοργάνωση ξεκίνησε, όμως δεν ολοκληρώθηκε, λόγω διαμάχης της Ε.Π.Σ.Α. με τον Παναθηναϊκό.
Θα ακολουθήσει μία τριετής περίοδος ανομβρίας για το Τριφύλλι, με νικητές της διοργάνωσης την Α.Ε.Κ. (1946 και 1947) και τον Απόλλωνα (1948).
Η επική ανατροπή του 1949
Το ξεκίνημα της σεζόν 1948-49 ήταν πραγματικά κακό για τους «πράσινους». Με τρεις διαδοχικές ήττες στις τρεις πρώτες αγωνιστικές (από Α.Ε.Κ., Πανιώνιο και Φωστήρα), λίγοι έδιναν ελπίδες στον Παναθηναϊκό. Ωστόσο, η συνέχεια ήταν εκπληκτική… Η ομάδα του Γιόχαν Στραντλ σημείωσε 12 νίκες και μία ισοπαλία, μέχρι και την τελευταία αγωνιστική και κατέκτησε τον τίτλο με 25 βαθμούς (2ος ο Πανιώνιος με 23). Λίγο αργότερα, ο Παναθηναϊκός θα κατακτήσει και το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα. Εκ των κορυφαίων παικτών της ομάδας εκείνης ήταν ο Νίκος Σίμος και ο Γιάννης Πετσανάς.
Το 1950 πρωταθλήτρια αναδείχθηκε η Α.Ε.Κ. και την επόμενη χρονιά ο Πανιώνιος. Τις σεζόν αυτές, ο Παναθηναϊκός βγήκε 3ος.
Η εποχή του Πανάκη
Η δεκαετία του ’50 βρήκε τον Παναθηναϊκό με πολλούς σπουδαίους ποδοσφαιριστές στο ρόστερ του. Οι αδερφοί Παπαντωνίου, ο Γιάννης Νεμπίδης, ο Μπάμπης Φυλακτός, ο Κώστας Λινοξυλάκης, ο Δημήτρης Θεοφάνης είναι ορισμένοι από αυτούς. Ένας όμως ξεχώρισε στα έμπροσθεν: ο Βαγγέλης Πανάκης.
Σκόραρε συνολικά 54 τέρματα στη διοργάνωση και οδήγησε τον Παναθηναϊκό σε ένα ανεπανάληπτο ρεκόρ: στην κατάκτηση έξι συνεχόμενων πρωταθλημάτων Αθηνών από το 1952 έως και το 1957!
Το 1958 την πρωτιά πανηγύρισε ο Απόλλων.
Για τελευταία χρονιά ο Παναθηναϊκός αγωνίστηκε σε Πρωτάθλημα Αθηνών το 1958-59. Το Τριφύλλι κέρδισε τον τίτλο στο τελευταίο πρωτάθλημα με ομάδες Α’ Κατηγορίας, με 23 βαθμούς και τον Βαγγέλη Πανάκη πρώτο σκόρερ του.
Έκτοτε, μετά τη σύσταση της Α’ Εθνικής Κατηγορίας, το Πρωτάθλημα Αθηνών έχασε την αίγλη του και πλέον συμμετέχουν ομάδες χαμηλών κατηγοριών.
